ROME (AP) – De parlementsverkiezingen van zondag zullen bepalen wie er nu gaat regeren in Italië. Maar het kan nog weken duren voordat er een coalitieregering is gevormd die de grote industriële economie en het belangrijkste NAVO-lid zal leiden.
Opiniepeilingen geven aan dat de kiezers mogelijk de eerste nationalistisch-rechtse premier van na de Tweede Wereldoorlog kiezen – en de eerste vrouw die een Italiaanse regering leidt – in de persoon van Giorgia Meloni.
Gezien het gebroken Italiaanse politieke spectrum maakt geen enkele partij veel kans om genoeg zetels te halen om alleen te regeren. Rechtse en rechts georiënteerde centristen sloten een campagnepact dat Meloni aan de macht zou kunnen brengen. Centrum-links werd het niet eens over samenwerking met links-populisten of centristen, wat een groot nadeel is bij Italiaanse verkiezingen.
De verkiezingen zouden in het voorjaar van 2023 plaatsvinden, wanneer de vijfjarige zittingsperiode van het parlement zou aflopen. Maar populistische leiders zagen de steun van hun partijen sinds de laatste nationale verkiezingen in 2018 gestaag afnemen, zowel in opiniepeilingen als in verschillende burgemeesters- en gouverneurswedstrijden.
In juli zegden de leider van de Vijfsterrenbeweging, Giuseppe Conte, de rechtse Lega-leider Matteo Salvini en voormalig premier Silvio Berlusconi tijdens een vertrouwensstemming hun steun aan premier Mario Draghi op. Dat leidde tot de voortijdige val van de brede coalitieregering en maakte de weg vrij voor vervroegde verkiezingen.
Meloni’s razendsnelle opkomst in de opiniepeilingen maakte het trio populistische leiders nerveus om tot het voorjaar te wachten om de kiezers onder ogen te komen. Haar conservatief-rechtse Broeders van Italië, een partij met neofascistische wortels, won iets meer dan 4% bij de verkiezingen van 2018. Peilingen geven aan dat de partij maar liefst 25% van de stemmen kan krijgen zondag. Salvini en Berlusconi vormen nu een electorale alliantie met Meloni.
Veel wetgevers zullen niet worden herkozen – ongeacht hun staat van dienst als wetgever – simpelweg vanwege wiskunde. Sinds de laatste verkiezingen is een hervorming doorgevoerd om het parlement te stroomlijnen en de belastingbetaler minder geld te laten betalen. In de Eerste Kamer daalt het aantal senatoren van 315 naar 200, terwijl de Tweede Kamer 400 in plaats van 630 leden zal tellen.
Zowat iedereen is het erover eens dat de Italiaanse kieswet ingewikkeld is, ook de wetgevers die hem gemaakt hebben. Van het totale aantal zetels wordt 36% bepaald door een systeem van “first-past-the-post” – wie in een bepaald district de meeste stemmen krijgt, wint. De overige 64% van de zetels wordt proportioneel verdeeld, op basis van kandidatenlijsten die door partijen en hun allianties zijn vastgesteld.
Wetgevers hebben het proportionele deel van het kiesstelsel vergeleken met een spelletje flipperen, vooral in de Kamer van Afgevaardigden. Volgens het “flippereffect” kan een kandidaat die bijvoorbeeld in een bepaald district als eerste is geëindigd, een andere kandidaat die elders als tweede is geëindigd, plotseling naar zijn of haar district zien verschuiven, waardoor de kandidaat op de eerste plaats een zetel verliest.
Verward? Veel kiezers ook. Behalve in de eerste-post-wedstrijden stemmen veel Italianen in wezen op allianties en partijen, niet op kandidaten, en hebben zij geen directe inspraak in het bepalen van hun specifieke vertegenwoordiger in de wetgevende macht.
Overal in Europa worstelen regeringen met een energie- en levenskostencrisis – vooral veroorzaakt door de inval van Rusland in Oekraïne – die deze winter in een spiraal terecht lijkt te komen. Maar voor Italië zal de overgangsregering van Mario Draghi de komende weken waarschijnlijk moeten worstelen.
President Sergio Mattarella zal als staatshoofd partijleiders raadplegen om uit te zoeken welke politieke krachten bereid zijn samen te werken in een coalitie. Dan zal Mattarella iemand vragen – als de opiniepeilingen kloppen, waarschijnlijk Meloni – om te proberen een regering samen te stellen met een stevige meerderheid in het parlement.
Degene die de opdracht krijgt, brengt verslag uit aan de president met een voorstel voor een kabinetslijst, als er een coalitie wordt samengesteld. In 2018 heeft Mattarella de selectie voor minister van Economische Zaken afgewezen omdat de voorgestelde kandidaat vraagtekens had gezet bij de verdere deelname van Italië aan de groep landen die de gemeenschappelijke munt van Europa, de euro, gebruiken.
Het sentiment werd zo gespannen dat de leider van de Vijfsterrenbeweging, die de coalitie probeerde te vormen, de afzetting van Mattarella eiste. Het gekibbel tussen de Vijfsterrenbeweging en de rechtse Lega, de junior partner van de voorgestelde coalitie, sleepte zich voort en het duurde drie maanden voordat de regering werd beëdigd.
Alle nieuwe regeringen moeten een verplichte vertrouwensstemming in het parlement winnen. De nieuwe wetgevende macht moet haar eerste zitting houden binnen 21 dagen na de verkiezingen. Het nieuwe parlement moet dus half oktober geïnstalleerd zijn. Nadat het de voorzitters van zijn kamers heeft vastgesteld, kan de vertrouwensstemming plaatsvinden.
In theorie voor de volledige zittingsperiode van het parlement. Maar naoorlogse regeringen zijn over het algemeen al veel eerder uitgeput.
Om het laatste voorbeeld te noemen: sinds de verkiezingen van 2018 hebben de Italianen drie regeringen gehad. Twee daarvan werden geleid door Vijfsterrenbeweging-leider Giuseppe Conte, die eerst samenwerkte met Lega-leider Matteo Salvini. In Conte II verving de Democratische Partij van Enrico Letta de Lega als junior partner.
Toen Conte’s tweede regering begin 2021 viel, tikte Mattarella Draghi aan om een eenheidsregering te leiden. De eenheid van die coalitie spatte uiteen als gevolg van de rivaliserende agenda’s van de belangrijkste partners: de Vijfsterrenbeweging, de Democraten, de Lega en Berlusconi’s Forza Italia.
De enige belangrijke leider die tijdens de vorige zittingsperiode weigerde deel te nemen aan een coalitieregering was Giorgia Meloni. Volgens opiniepeilers zouden de kiezers haar kunnen belonen voor het feit dat zij consequent in de oppositie blijft.
