Door: Nina Srinivasan Rathbun, hoogleraar internationale betrekkingen, USC Dornsife College of Letters, Arts and Sciences.
Tactische kernwapens zijn op het internationale toneel verschenen nu de Russische president Vladimir Poetin, geconfronteerd met verliezen op het slagveld in Oost-Oekraïne, heeft gedreigd dat Rusland “gebruik zal maken van alle wapensystemen die ons ter beschikking staan” als de territoriale integriteit van Rusland wordt bedreigd. Poetin heeft de oorlog in Oekraïne gekenmerkt als een existentiële strijd tegen het Westen, dat volgens hem Rusland wil verzwakken, verdelen en vernietigen.
De Amerikaanse president Joe Biden kritiseerde Poetins openlijke nucleaire dreigementen tegen Europa. Ondertussen bagatelliseerde secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg de dreiging door te zeggen dat Poetin “heel goed weet dat een nucleaire oorlog nooit mag worden uitgevochten en niet kan worden gewonnen”. Dit is niet de eerste keer dat Poetin zich beroept op kernwapens in een poging de NAVO af te schrikken.
Ik ben een internationale veiligheidswetenschapper die gewerkt heeft aan en onderzoek heeft gedaan naar nucleaire terughoudendheid, non-proliferatie en kostbare signaleringstheorie toegepast op internationale betrekkingen gedurende twee decennia. Ruslands grote arsenaal aan tactische kernwapens, die niet onder internationale verdragen vallen, en Poetins doctrine om te dreigen met het gebruik ervan hebben de spanningen doen toenemen, maar tactische kernwapens zijn niet zomaar een ander soort slagveldwapen.
Tactische kernwapens, ook wel slagveld- of niet-strategische kernwapens genoemd, zijn ontworpen voor gebruik op het slagveld – bijvoorbeeld om overweldigende conventionele krachten zoals grote formaties infanterie en tanks tegen te gaan. Ze zijn kleiner dan strategische kernwapens zoals de kernkoppen op intercontinentale ballistische raketten (ICBM’s).
Hoewel deskundigen het oneens zijn over precieze definities van tactische kernwapens, zijn lagere explosieve ladingen, gemeten in kiloton (en niet in megaton), en kortere afstandsvoertuigen algemeen bekende kenmerken. Tactische kernwapens variëren in opbrengst van fracties van 1 kiloton tot ongeveer 50 kiloton, vergeleken met strategische kernwapens, die een opbrengst hebben van ongeveer 100 kiloton tot meer dan een megaton, hoewel er tijdens de Koude Oorlog veel krachtiger kernkoppen zijn ontwikkeld.
Ter referentie: de atoombom op Hiroshima was 15 kiloton, dus sommige tactische kernwapens kunnen grote verwoestingen aanrichten. De grootste conventionele bom, de Mother of All Bombs of MOAB, die de VS hebben afgeworpen, heeft een opbrengst van 0,011 kiloton.
De overbrengingssystemen voor tactische kernwapens hebben ook vaak een kleiner bereik, meestal minder dan 500 kilometer in vergelijking met strategische kernwapens, die meestal ontworpen zijn om continenten te doorkruisen.
Omdat de explosieve kracht van kernwapens met een lage opbrengst niet veel groter is dan die van steeds krachtigere conventionele wapens, heeft het Amerikaanse leger zijn afhankelijkheid ervan verminderd. Het grootste deel van de resterende voorraad, ongeveer 150 B61 vrijevalbommen, wordt in Europa ingezet (in Nederland liggen er enkelen op vliegbasis Volkel, red.) Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk hebben hun tactische voorraden volledig weggewerkt. Pakistan, China, India, Israël en Noord-Korea hebben allemaal verschillende soorten tactische kernwapens.
Rusland heeft veel meer tactische kernwapens, geschat op ongeveer 2.000, en vertrouwt er meer op in zijn nucleaire strategie dan de VS, voornamelijk vanwege de minder geavanceerde conventionele wapens en capaciteiten van Rusland.
Ruslands tactische kernwapens kunnen worden ingezet door schepen, vliegtuigen en grondtroepen. De meeste worden gebruikt in lucht-grondraketten, ballistische raketten voor de korte afstand, vrijevalbommen en dieptebommen die door middellangeafstandsbommenwerpers en tactische bommenwerpers worden afgevuurd, of antischip- en antionderzeeboottorpedo’s van de marine. Deze raketten worden meestal in reserve gehouden in centrale depots in Rusland.
Rusland heeft zijn overbrengingssystemen aangepast zodat zij zowel nucleaire als conventionele bommen kunnen dragen. De bezorgdheid over deze overbrengingssystemen met dubbele capaciteit is toegenomen omdat Rusland veel van deze korteafstandsraketsystemen, met name de Iskander-M, heeft gebruikt om Oekraïne te bombarderen.
Tactische kernwapens zijn aanzienlijk destructiever dan hun conventionele tegenhangers, zelfs bij dezelfde explosieve energie. Nucleaire explosies zijn krachtiger met een factor 10 miljoen tot 100 miljoen dan chemische explosies, en laten een dodelijke fall out achter die lucht, bodem, water en voedselvoorraden zou besmetten, vergelijkbaar met de rampzalige kernreactor meltdown in Tsjernobyl in 1986. De interactieve simulatiesite NUKEMAP van Alex Wellerstein toont de verschillende effecten van kernexplosies bij verschillende vermogens.
In tegenstelling tot strategische kernwapens zijn tactische wapens niet gericht op wederzijds verzekerde vernietiging door overweldigende vergelding of nucleaire paraplu afschrikking om bondgenoten te beschermen. Hoewel tactische kernwapens niet zijn opgenomen in wapenbeheersingsovereenkomsten, werden middellangeafstandswapens wel opgenomen in het nu aflopende Intermediate-range Nuclear Forces-verdrag (1987-2018), dat de kernwapens in Europa verminderde.
Zowel de VS als Rusland hebben hun totale kernwapenarsenaal teruggebracht van ongeveer 19.000 respectievelijk 35.000 aan het einde van de Koude Oorlog tot ongeveer 3.700 en 4.480 vanaf januari 2022. De onwil van Rusland om te onderhandelen over zijn niet-strategische kernwapens heeft verdere inspanningen voor kernwapenbeheersing belemmerd.
De fundamentele vraag is of tactische kernwapens meer ‘bruikbaar’ zijn en daarom mogelijk een volledige nucleaire oorlog kunnen uitlokken. Hun ontwikkeling maakte deel uit van een poging om de bezorgdheid te overwinnen dat strategische kernwapens hun waarde als afschrikmiddel voor oorlog tussen de supermachten verloren, omdat grootschalige nucleaire aanvallen algemeen als ondenkbaar werden beschouwd. In theorie zouden de kernmachten eerder geneigd zijn tactische kernwapens te gebruiken, zodat de wapens de nucleaire afschrikking van een land zouden versterken.
Toch zou elk gebruik van tactische kernwapens defensieve nucleaire strategieën oproepen. In feite verklaarde toenmalig minister van Defensie James Mattis in 2018 in het bijzonder: “Ik denk niet dat er zoiets bestaat als een tactisch kernwapen. Elk kernwapengebruik op elk moment is een strategische game changer.“
De VS heeft kritiek geuit op de Russische nucleaire strategie van escaleren om te de-escaleren, waarbij tactische kernwapens kunnen worden gebruikt om een uitbreiding van de oorlog naar de NAVO af te schrikken.
Hoewel de deskundigen het er niet over eens zijn, zijn de Russische en Amerikaanse nucleaire strategieën gericht op afschrikking, en dus op grootschalige nucleaire vergeldingsaanvallen in geval van een eerste kernwapengebruik. Dit betekent dat Ruslands dreiging om kernwapens te gebruiken als afschrikmiddel voor een conventionele oorlog een actie is die, volgens de doctrine van de nucleaire oorlogsvoering, een nucleaire vergeldingsaanval zou uitlokken als die gericht zou zijn op de VS of de NAVO.
Ik geloof dat het Russische gebruik van tactische kernwapens in Oekraïne geen enkel militair doel zou bereiken. Het zou het gebied dat Rusland claimt als deel van zijn historisch rijk besmetten en mogelijk naar Rusland zelf drijven. Het zou de kans op een directe NAVO-interventie vergroten en het imago van Rusland in de wereld vernietigen.
Poetin wil de voortdurende successen van Oekraïne bij het herwinnen van grondgebied afschrikken door preventief regio’s in het oosten van het land te annexeren na het houden van geënsceneerde referenda. Hij zou dan kunnen verklaren dat Rusland kernwapens zal gebruiken om het nieuwe grondgebied te verdedigen, alsof het bestaan van de Russische staat wordt bedreigd. Maar ik denk dat deze bewering de Russische nucleaire strategie ongeloofwaardig maakt.
Poetin heeft uitdrukkelijk verklaard dat zijn dreigement om tactische kernwapens te gebruiken geen bluf is, juist omdat vanuit strategisch oogpunt het gebruik ervan niet geloofwaardig is. Met andere woorden, onder elke redelijke strategie is het gebruik van de wapens ondenkbaar en dus is het dreigen met het gebruik ervan per definitie bluf.
.
Nina Srinivasan Rathbun, hoogleraar internationale betrekkingen, USC Dornsife College of Letters, Arts and Sciences.
Dit artikel is overgenomen uit The Conversation onder een Creative Commons-licentie. Lees het originele artikel.
