(Bloomberg, 30 oktober 2023) – Het duurde slechts een paar uur na de aanval van Hamas op Israël voordat de premier van Qatar een team samenstelde op een geheime locatie in de hoofdstad Doha. Toen de beelden opdoken van raketaanvallen, gewapende mannen op motorfietsen en gijzelaars die aan de andere kant van de grens met Gaza in gijzeling waren genomen, wist het leiderschap van de Golfstaat wat het moest doen.
Terwijl de dagen zich vanaf 7 oktober ontvouwden, werkte de operatie 24 uur per dag aan de telefoonlijnen – één naar Hamas, de andere naar de Israëli’s – om te bemiddelen terwijl vergeldingsbommen op Gaza vielen, aldus een persoon die bekend is met de onderhandelingen.
Qatar heeft meer dan tien jaar lang geprobeerd om zichzelf te positioneren als de onmisbare bemiddelaar in het Midden-Oosten, bekritiseerd door haar buren voor het huisvesten van Hamas-leiders terwijl ze kanalen naar Israël onderhield. De tijd was gekomen om een stapje verder te gaan.
Het is die status in een onstabiele regio die Qatar ziet als de sleutel tot de veiligheid van het kleine schiereiland, ingeklemd tussen de twee grote rivalen Saoedi-Arabië en Iran.
De crisis in Gaza is nu de ultieme test geworden voor het vermogen van Qatar om zijn westerse bondgenoten te laten zien dat zij Qatar net zo hard nodig hebben als Qatar hen.
“Qatar wil al heel lang een nuttige rol spelen voor belangrijke staten”, zegt David Roberts, een universitair hoofddocent aan het King’s College in Londen die in Qatar heeft gewerkt en gespecialiseerd is in veiligheid in het Midden-Oosten.
“Het geeft Qatar een zekere invloed op een van de centrale kwesties in de Arabische wereld, het opbouwen van relaties met deze zeer belangrijke groep in Gaza – of je het leuk vindt of niet.”
De gasrijke natie heeft zichzelf op het internationale toneel gezet met een soft power-spel dat gesteund wordt door haar staatsinvesteringsfonds van 475 miljard dollar. In de loop der jaren investeerde het in bedrijven als Barclays Plc en Volkswagen AG, kocht het de voetbalclub Paris Saint-Germain en organiseerde het de World Cup. De in Doha gevestigde omroep Al Jazeera hielp ook om het land op de kaart te zetten.
Ondertussen zocht Qatar diplomatieke invloed bij iedereen. Sinds 1996 onderhoudt het on-off handelsbetrekkingen met Israël, ook al heeft het geen formele diplomatieke betrekkingen met de Joodse staat. Het onderhield contacten met de Taliban in Afghanistan en hielp bij de vrijlating van Amerikaanse gevangenen uit Iran.
In 2022 voegde de Amerikaanse president Joe Biden Qatar toe aan de lijst van belangrijke niet-NAVO-bondgenoten. Qatar hielp ook bij de onderhandelingen over de vrijlating van Oekraïense kinderen die door Rusland waren meegenomen na de invasie later dat jaar.
Maar de betrokkenheid bij Hamas, door de VS, het VK en de Europese Unie aangemerkt als terroristische organisatie, en de steun aan de sindsdien verboden Moslimbroederschap in Egypte wekte woede op in het Midden-Oosten.
Voor ambtenaren in Doha gaat het erom een nuttige en betrouwbare partner te zijn, volgens een van de mensen die dicht bij hen staat, en een plaats aan tafel te krijgen bij internationale machtsmakelaars.
“Ze kunnen niet van twee walletjes eten. Ze kunnen niet zeggen ‘wij zijn deze brug’ en vervolgens geen tekenen geven dat ze Hamas daadwerkelijk kunnen beïnvloeden”, zegt Dennis Ross.
Ross was onder president Bill Clinton de gezant voor het Midden-Oosten van het Witte Huis was en is nu senior adviseur is bij WestExec Advisors. “Het is aan hen om meer gijzelaars vrij te krijgen. Qatar moet hier iets leveren.”
Het team van experts dat is samengesteld door premier Mohammed bin Abdulrahman Al Thani, een lid van de heersende familie die Qatar leidt, zijn dezelfde mensen die al meer dan vijf jaar bemiddelen in de uitputtingsslag tussen Israël en Hamas.
De politieke gesprekken zijn aan de gang, volgens de persoon die bekend is met de onderhandelingen. Ze wilden niet geïdentificeerd worden gezien de beladenheid van het mogelijk uitbreidende conflict.
Toen Hamas toesloeg, wisten de Qatari’s niet dat de aanval zou plaatsvinden, noch kenden ze de omvang van de gijzeling, volgens de bron die op de hoogte was van de zaak. Dat werd duidelijker toen ze met beide partijen aan de telefoon zaten. Het aantal was bijna 200, sindsdien bijgewerkt tot 229 door het Israëlische leger.
De eerste vier gijzelaars veilig uit Gaza krijgen werd versterkt door bommen die burgers doodden en tegengestelde partijen die provocerende verklaringen aflegden en dreigden de vooruitgang te laten ontsporen, aldus de ingelichte persoon.
Twee gevangenen, beiden oudere vrouwen die in een kibboets woonden die tijdens de aanval door Hamas onder de voet werd gelopen, werden op 23 oktober uit Gaza bevrijd en overgedragen aan het Internationale Comité van het Rode Kruis.
Dat gebeurde drie dagen nadat een Amerikaanse moeder en haar dochter waren vrijgelaten in een deal bemiddeld door Qatar. De inspanningen werden geprezen door de VS en Israël.
“Ik kan echt niet in detail treden over wat we doen, hoe we het doen,” had de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken een paar dagen eerder tegen een persconferentie gezegd. “Het enige wat ik kan zeggen over Qatar is dat we in dit geval hun hulp zeer op prijs stellen.”
Israëls nationale veiligheidsadviseur, Tzahi Hanegbi, zei later dat Qatar’s “diplomatieke inspanningen op dit moment cruciaal zijn.”
De reis van Qatar naar kritische partner is niet zonder controverse geweest. Het Four Seasons hotel in Doha moest onlangs beweringen ontkrachten dat het een Hamas-leider onderdak bood. De groep heeft echter geen technisch kantoor in Doha en de leiders zijn ondergebracht in villa’s.
Qatar, een land kleiner dan Connecticut, overleefde een bijna drie jaar durende boycot door de buurlanden aan de Golf onder leiding van Saoedi-Arabië. Ze verbraken de banden en de transportverbindingen en beschuldigden Doha van steun aan extremistische groeperingen en vriendjespolitiek met Iran. Qatar, dat de actie omschreef als een illegale belegering, ontkende de beschuldigingen.
De breuk vormde en stimuleerde het land. Qatar, dat onderdak biedt aan Amerikaanse en Turkse militaire bases, wilde een toekomst buiten de Samenwerkingsraad van de Golf, de zes leden tellende groep die wordt gedomineerd door de Saoedi’s en de Verenigde Arabische Emiraten. En de kern van het denken is altijd de eigen veiligheid geweest.
Als Iran en de VS bij het laatste conflict betrokken raken, kan de Straat van Hormuz, waardoor een vijfde van de dagelijkse olietoevoer in de wereld loopt, worden afgesloten. Dat zou de verkoop van gas door Qatar en andere exporteurs in de Golf kunnen blokkeren. Ook de Rode Zee en het Suezkanaal, die goed zijn voor ongeveer 12% van de wereldhandel, kunnen op grotere schaal worden verstoord.
Doha heeft tijdens het isolement nieuwe banden gesmeed en de banden met bondgenoten versterkt. Een wederzijds gevoel van wantrouwen met de buren en regionale onzekerheid waren de aanleiding voor veel van Qatars verbintenissen. Nu praat iedereen met de Qatari’s.
“De centrale rol van buitenlands beleid in het denken van Qatar kan niet worden genegeerd”, zegt Bader Al-Saif, assistent-professor aan de Universiteit van Koeweit en niet-resident aan het Arab Gulf States Institute in Washington
“Het heeft geleid tot een verbeterd Qatarese ‘bemiddelingsproduct’ dat van onschatbare waarde is gebleken in veel van de crises van de afgelopen jaren. Er wordt meer van verwacht in verband met Gaza.”
Dat buitenlandse beleid wordt ondersteund door de duizelingwekkende rijkdom, afkomstig van het gasveld dat het deelt met Iran. Het is een van ‘s werelds grootste exporteurs van vloeibaar aardgas, dat het land verscheept naar terminals in Azië en Europa.
Die positie werd versterkt na de inval van Rusland in Oekraïne, toen Europese landen snel op zoek gingen naar nieuwe energiebronnen. De export van Qatar bereikte een record.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Weinig landen zijn zo rijk of laten hun financiële macht zo vaak gelden in het buitenland. Het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking in Qatar is ongeveer 82.000 dollar, meer dan het dubbele van dat van Saoedi-Arabië en vergelijkbaar met dat van Zwitserland, Singapore en Noorwegen.
Qatari’s bezitten 824 miljard dollar aan activa in het buitenland, wat neerkomt op een gemiddelde van ongeveer 2 miljoen dollar per Qatarese burger.
De 43-jarige emir, sjeik Tamim bin Hamad Al Thani, nam in 2013 de macht over het land over nadat zijn vader was afgetreden. Onder Al Thani senior begon het land zijn rijkdom te gebruiken om invloed te kopen, door zowel politiek als financieel te investeren.
Het jaar voor zijn aftreden was de vader het eerste staatshoofd dat Gaza bezocht sinds Hamas de kustenclave in 2007 overnam na een strijd met de Palestijnse groep Fatah. Op borden stond zijn gezicht na een investering van 400 miljoen dollar in de strook.
Volgens iemand die bekend is met zijn strategie, is de huidige emir een meer delicate speler. Sjeik Tamim’s modus operandi is gebaseerd op nauwe, persoonlijke relaties en het team rondom hem onderhoudt banden met verschillende agenten, aldus de persoon.
“Qatar ziet deze rol als onderdeel van zijn nationale veiligheid,” zei Al-Saif op de universiteit van Koeweit. “Een veilige regio is in het belang van iedereen, vooral van kleine staten die met succes een buitenmaatse rol kunnen spelen zoals Qatar heeft gedaan.”
Dat heeft geleid tot een buitenlands beleid dat nog steeds heeft laten zien dat het bondgenoten en buren kan irriteren. Qatar stond tegenover de VAE in een proxy-oorlog in Libië en steunde islamistische bewegingen in Egypte en Tunesië waar andere Arabische Golfstaten tegen waren.
Er zijn nog steeds spanningen over Al Jazeera, een van de belangrijkste internationale netwerken die verslag doet van de gebeurtenissen in Gaza. Het werd bekend na de terreuraanslagen op 11 september 2001 in de VS en vond fans en vijanden omdat het onderwerpen aansnijdt waar andere netwerken niet aan willen komen, waaronder berichtgeving die kritisch is over andere Arabische staten.
Blinken vroeg Qatar om Al Jazeera’s retoriek over de oorlog af te zwakken, meldde de nieuwswebsite Axios vorige week. Dit uit bezorgdheid dat de manier waarop de zender het conflict in beeld brengt, de spanningen zou kunnen doen escaleren in de regio waar de zender tientallen miljoenen kijkers bereikt.
Maar ondanks de kritiek op Qatar, niet in de laatste plaats vanwege de banden met Hamas, is er op dit moment nog steeds geen alternatief. Dat kan veranderen volgens Kristin Diwan, senior onderzoeker aan het Arab Gulf States Institute in Washington.
“Niemand anders kan op dit kritieke moment de rol spelen die zij hebben in de onderhandelingen en coördinatie met Hamas,” zegt ze.
“Toch is het schokkend om te zien hoe Hamas-functionarissen veilig vanuit de hoofdstad van Qatar oproepen de oorlog uit te breiden. Veel van Qatar’s buren zouden tevreden zijn met de eliminatie van Hamas van het politieke toneel, en dat die specifieke kaart uit Qatar’s hand wordt genomen.”
