Ewa Krukowska, Bloomberg, 6 februari 2024 – De Europese Unie is klaar om haar meest ambitieuze routekaart voor het klimaat te publiceren, net nu het blok wordt geconfronteerd met ernstige tegenwind van boze boeren. En tegelijk een noodlijdende industriële basis die steeds ongeruster wordt over de hoge kosten van een snelle groene overgang.
De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, presenteert dinsdag het streven van het blok naar een netto emissiereductie van 90% in 2040 als de beste manier om zijn Green Deal-doelstelling van klimaatneutraliteit in 2050 te halen.
De klimaatroutekaart zal de eerste stap zijn naar regels voor het volgende decennium die een duurzamere levensstijl van consumenten en beperkingen voor bedrijven en landbouw zullen vereisen.
De aankondiging – die komt na dramatische protesten van boeren in Frankrijk en België in de afgelopen dagen – brengt aanzienlijke politieke risico’s met zich mee voor het blok en ook voor von der Leyen.
De EU is vier maanden verwijderd van verkiezingen voor het Europees Parlement, terwijl het hoofd van de uitvoerende macht van de EU naar verwachting in de komende weken haar kandidatuur voor een tweede termijn als voorzitter zal lanceren.
De nieuwe emissiedoelstelling, die de reductie met 2 procentpunten zou verdiepen ten opzichte van het huidige pad, kan minder klimaatvriendelijke partijen munitie geven op een moment dat kiezers geconfronteerd worden met nieuwe regelgeving en stijgende kosten van de schone overgang.
“Ik vrees dat het hele 2040-debat een controverse rond klimaatmaatregelen zal aanwakkeren die contraproductief kan zijn”, zegt Peter Vis, senior adviseur bij Rud Pedersen Public Affairs in Brussel en voormalig hooggeplaatst EU-klimaatambtenaar.
“De Commissie lijkt geen oog te hebben voor de toenemende bezorgdheid over de betaalbaarheid van de Green Deal. Dat zal er niet voor zorgen dat mensen meer van de EU gaan houden.”
Het nieuwe doel omvat een bredere uitfasering van fossiele brandstoffen, snelle elektrificatie van het wegvervoer en de verwarmingssector, een versterkt industriebeleid met financieringsmechanismen en een plan om privékapitaal aan te trekken.
Het zal ook duur zijn: de EU schat dat er in de periode van 2031 tot 2040 jaarlijks zo’n 1,5 biljoen euro moet worden geïnvesteerd, volgens een ontwerp dat Bloomberg eerder heeft gezien.
De landbouwsector zal steeds meer centraal staan. Deze sector zal naar verwachting de grootste vervuiler zijn in 2040, tenzij de EU actie onderneemt.
De protesten van de boeren en de bezorgdheid over een reactie van de kiezers hebben er al toe geleid dat de klimaatroutekaart een zachtere toon aanslaat dan aanvankelijk werd gedacht, volgens mensen die bekend zijn met de zaak. Toch bleef in de verhitte besprekingen van de afgelopen dagen de doelstelling van 90% onaangeroerd.
De uitdaging voor de beleidsmakers zal zijn om ervoor te zorgen dat boeren en andere kiezers de overgang steunen. De routekaart die dinsdag wordt gepubliceerd, bevat weinig details over hoe ze zich van hun steun kunnen verzekeren.
Het is minder gedetailleerd dan een volledig wetgevingsvoorstel, dat pas zal worden ingediend nadat een nieuwe commissie is aangetreden na de Europese verkiezingen die voor juni gepland staan.
Ondertussen zijn boeren die de stijgende productiekosten en plannen om subsidies te verlagen aanvechten, al de straat opgegaan om snelwegen te blokkeren en het verkeer in heel Europa te verstoren.
Zo’n 1300 tractoren verstopten vorige week Brussel, met als doel een top van EU-leiders om hun bezorgdheid te uiten over de toenemende regeldruk en oneerlijke concurrentie uit het buitenland. Boeren in Frankrijk hielden dagenlang verstorende protesten totdat de regering concessies deed.
“We hebben al een bindende doelstelling voor 2050 en nu moeten we heel voorzichtig zijn om te voorkomen dat we het kind met het badwater weggooien. En ‘groene jeuk’ veroorzaken bij de kiezers over de doelstelling voor 2040,” zei Joanna Pandera, voorzitter van de denktank Forum Energii in Warschau.
“Het klimaatbeleid staat op het punt om een reeks nieuwe sectoren te beïnvloeden en de komende twee jaar zullen van cruciaal belang zijn voor de geloofwaardigheid van de groene herziening van de EU.”
Nationale regeringen en EU-beleidsmakers komen ook onder druk te staan van energie-intensieve industrieën die vrezen dat hoge energieprijzen in eigen land en subsidies in het buitenland de overgang in Europa zullen ondermijnen.
“Om steun te krijgen voor de ambitieuze doelstelling van 90% zou de EU zich meer moeten inspannen voor internationale samenwerking op het gebied van klimaat en betere voorwaarden voor schone investeringen in de industrie. Evenals stimulansen voor boeren en beter gerichte steun voor de meest kwetsbaren”, aldus Peter Liese, lid van het EU-parlement van de Europese Volkspartij, de grootste fractie in de assemblee.
“We hebben de juiste voorwaarden nodig,” zei Liese, de EPP-wetgever voor milieuzaken.
“Het is makkelijk om een getal te noemen, maar het is ambitieuzer om de overgang te laten plaatsvinden voor de industrie en voor de burgers.”
Europa’s ambitie om de groene verschuiving te leiden botst met het baanbrekende klimaatpakket van de Amerikaanse president Joe Biden en de hevige concurrentie van China op het gebied van koolstofarme technologieën en kritieke materialen.
Het blok worstelt nog steeds met de gevolgen van een energiecrisis die is veroorzaakt door een onderbreking in de levering van aardgas door Rusland na de invasie van Oekraïne.
De bouwstenen voor de doelstelling van 2040 zijn verdere groei van hernieuwbare energie, energiebesparing en versneld gebruik van technologieën zoals koolstofafvang en -opslag.
Een belangrijke nieuwe component zal koolstofverwijdering zijn, inclusief technologieën zoals directe opvang in de lucht of koolstofvastlegging door boeren en bosbouwers.
“Het is heel belangrijk dat we dit doel niet alleen zien als een plicht in termen van klimaatbeleid, maar ook als iets dat van groot economisch en geopolitiek belang is,” zegt Pascal Canfin. Canfin is een Franse liberale wetgever die voorzitter is van de milieucommissie in het Europees Parlement.
“Het is een soevereiniteitsagenda om minder afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen.”
Voor Vis, die van 2010 tot 2014 de kabinetschef was van de eerste klimaatcommissaris van de EU, is er nu meer focus nodig op het behalen van de huidige doelstelling van het blok. Dit om broeikasgassen tegen het einde van dit decennium met minstens 55% te verminderen ten opzichte van 1990.
Volgens de eigen beoordeling van de commissie blijven de huidige maatregelen van de lidstaten achter bij het doel, dat in 2021 wettelijk werd vastgelegd. Een pakket maatregelen om het EU-beleid af te stemmen op de doelstelling werd pas vorig jaar afgerond.
“De meer directe vraag is of de EU de doelen zal halen die ze zichzelf heeft gesteld voor 2030,” zei Vis.
“Als we die niet halen, komt dat heel slecht over als we de rest van de wereld aansporen om meer te doen.”
