Redactie, TPO, 25 september 2024 – Dat blijkt uit een enquête van Ipsos I&O onder 1600 ambtenaren, uitgevoerd in opdracht van Binnenlands Bestuur.
Ondanks de veranderingen zegt 81 procent loyaal te zijn aan hun functie, terwijl acht op de tien ambtenaren van mening zijn dat tegenspraak binnen hun vakgebied hoort. Vorige week toonden interne nota’s aan dat ambtenaren twijfels hebben over het uitroepen van de asielcrisis.
Slechts vier op de tien ambtenaren vinden dat zij zich moeten uitspreken over maatschappelijke kwesties, maar 14 procent beschouwt zichzelf als activistisch.
Tijdens het onderzoek zijn vijf vormen van tegenspraak aan activisme voorgelegd, wat resulteerde in een grote diversiteit aan antwoorden. Bijna alle ondervraagden vinden het acceptabel om “binnenskamers kritiek te uiten op (voor)genomen besluiten van de overheidsorganisatie waar de ambtenaar zelf werkt.” Onder hen is er ook een kwart dat dit alleen onder bepaalde voorwaarden acceptabel vindt.
De voorwaarden die deze ambtenaren noemen, zijn: het waarborgen van vertrouwelijkheid en discretie binnen de politiek-bestuurlijke context, het doel en de manier waarop de kritiek wordt geuit (de kritiek moet professioneel en constructief zijn), en het handhaven van een veilige werkomgeving.
Het enthousiasme voor demonstrerende ambtenaren is niet overweldigend, blijkt uit het onderzoek. Wanneer een ambtenaar demonstreert tegen een besluit dat burgers schaadt, kan bijna driekwart van de ondervraagden daar (onder voorwaarden) mee instemmen.
De steun voor ambtenaren die protesteren tegen besluiten die niet aansluiten bij hun persoonlijke opvattingen is echter beperkt: slechts 15 procent vindt dit volledig acceptabel, terwijl 41 procent dit onder voorwaarden goedkeurt.
Ambtenaren die demonstreren onder voorwaarden begrijpen de impact van hun acties op hun organisatie. Ze streven naar een balans tussen hun recht op vrije meningsuiting en hun verantwoordelijkheden als ambtenaar. “Demonstreren is een grondrecht, ook voor ambtenaren. Ze moeten echter terughoudend zijn, omdat een stabiele overheid essentieel is voor de democratie”, aldus een ondervraagde Rijksambtenaar.
Deze verantwoordelijkheden omvatten onder andere dat ambtenaren niet demonstreren tegen besluiten waar ze direct bij betrokken zijn of die schadelijk kunnen zijn voor de organisatie. Daarnaast wordt verwacht dat zij transparant zijn tegenover hun leidinggevenden. Tot slot dienen demonstraties volgens de ondervraagden binnen de wettelijke kaders te plaatsvinden en de openbare orde niet te verstoren.
Ambtenaren zijn niet bijzonder optimistisch over het vermogen van het nieuwe kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB om beleidsdoelstellingen te behalen. Meer dan de helft (55 procent) gelooft dat het kabinet zal slagen in het “versterken van onze defensie.”
Voor de overige negen gepresenteerde doelen denkt maximaal 30 procent dat deze zeker of waarschijnlijk zullen worden bereikt. Ambtenaren zijn relatief positief over het beschermen van de democratie, traditionele waarden, veiligheid, het terugdringen van immigratie en het bouwen van meer woningen.
Echter, er is grote scepsis over het beschermen van de natuur, het verminderen van CO2-uitstoot, het tegengaan van discriminatie en uitsluiting, en het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk. Een meerderheid gelooft niet dat deze doelen haalbaar zijn.
Eind augustus werd dezelfde vraag ook aan burgers voorgelegd. Alleen bij het versterken van de defensie zijn ambtenaren optimistischer dan burgers. Bij acht van de tien andere doelstellingen is het tegenovergestelde waar: ambtenaren verwachten minder vaak dat de doelstellingen zullen worden bereikt.
Het grootste verschil zit in de terugdringing van immigratie: 35 procent van de burgers gelooft in de haalbaarheid, terwijl slechts 21 procent van de ambtenaren dat doet.
