In februari was ik een middag op de Huishoudbeurs, net als 246.998 andere Nederlanders die dit jaar gingen. Ze gaven er gemiddeld 101 euro uit, las ik in het persbericht dat door de organisatie van de Huishoudbeurs na afloop werd verspreid. Ik leerde er onder andere dat het laten bleken van je tanden een dienst is die in 2012 ook voor de gewone man best bereikbaar wordt, en dat burrito’s in de oven het nieuwe wokken is. Bij de burrito-stand was het in ieder geval twee keer zo druk als bij de wokgroente-stand, dus dat moet iets betekenen.
In mijn omgeving wordt er elk jaar weer geklaagd over massa’s huisvrouwen die Amsterdam opzoeken voor een dagje Huishoudbeurs. Berichten over kakelende plattelandsvrouwen in de trein van Assen naar Amsterdam-RAI, of metro’s en trams die in heel Amsterdam uitpuilen omdat de helft van de reizigers zo’n achter-je-aantrek-karretje bij zich heeft. U kent dat soort berichten wel. Ik vroeg me af of de Huishoudbeurs echt de hel op aarde was die sommigen er van maakten, dus ik ging. Het viel me erg mee. Ik zag vooral een massa die zijn deel van de luxe die de vrije markt produceert kwam halen. Tegen stuntprijzen uiteraard.
Vrijheid
Aan het eind van Jonathan Franzens roman Vrijheid, een meesterlijke schets van de Amerikaanse samenleving aan het begin van de 21ste eeuw, vinden zijn personages geen rust en geluk in de grote wereld. De comfortabele en afgesloten microkosmos eigen gezin en huis is de enige plek die de idylle vertegenwoordigt. Buiten is de wereld, buiten zijn de mensen boosaardig.
Ik vond het opvallend stil in de RAI. Boven de mensenmassa hing wel een tevreden soort gegons – de optelsom van duizenden kleine gesprekjes over koopjes en nieuwe aanwinsten – maar verder was het rustig. De gesprekken waren bovendien vrijwel uitsluitend een moeder-dochter aangelegenheid, of onderonsjes tussen kleine troepjes vriendinnen. Niemand die tijdens het proeven van een sample light-mayonaise een gesprek aanknoopte met haar buurvrouw. De moderne mens beweegt zich in massa’s, maar let goed op dat ze altijd afstand houdt van de buitenwereld. Wat dat betreft is er geen verschil tussen zwijgende huisvrouwen en hippe jongens en meisjes met Beats by Dre-koptelefoons.
Het zijn de zegeningen van liberalisme, markt en emancipatie. Maar de individualisering, die synchroon liep met het verdwijnen van de verzuiling, maakte de mens merkwaardig genoeg ook minder vrij. Vanaf het moment dat we ons ontworstelden van de kerk of het patriarchale gezinshoofd werden we ook afhankelijker van de staat, die als gevolg daarvan explosief kon groeien. De bureaucraat regeert, vooral omdat de meeste mensen dat stiekem graag willen. We hebben liever geen overheid, maar nog vervelender vinden we het om ons verantwoordelijk te voelen voor problemen die niet de onze zijn.
Gecertificeerde oppas-oma’s
Het levert vreemde situaties op. Sinds 2005 kunnen opa’s en oma’s zich laten betalen voor het oppassen op hun kleinkinderen. Goedkoper dan door de overheid gefinancierde kinderopvang, en blijkbaar nodig omdat mensen niet meer op elkaars kroost pasten. Omdat die regeling een doorslaand succes was (en omdat de veiligheid van kinderen natuurlijk niet in het geding mag komen) werd in 2010 de wet op de Kinderopvang gewijzigd, waardoor oma nu verplicht is een EHBO-certificaat te hebben en bij de gemeente een Verklaring Omtrent Gedrag aan moet vragen. Het huis waarin ze woont moet bovendien voldoen aan een hele waslijst veiligheidseisen. Een kind zou zich toch eens branden aan een hete verwarmingsbuis.
De meeste regels ontstaan in reactie op dingen die we allemaal erg of vervelend vinden, maar waarvoor niemand meer zelf verantwoordelijkheid neemt. Daarmee zijn al die regels vrijwel altijd symptoombestrijding. Nederland raakt overgereguleerd. Niet omdat we dat als collectief zo graag willen, maar omdat er in veel gevallen geen collectief meer is dat verantwoordelijkheid neemt voor de wereld om hen heen.
Tragedie
Niemand houdt van regels, maar als de dingen een keer misgaan zijn ze onze beste vriend. Dan moeten de regels ineens met bakken tegelijk worden ingevoerd, en is het de schuld van het openbaar bestuur dat het toezicht al die jaren heeft kunnen mislukken. Woningcorporaties, gezondheidszorg, kleine criminaliteit, jeugdzorg, horecaregels, nieuwe dakkapellen – de lijst is eindeloos. Overal is regeltjesporno. Maar de veiligheidsfetisj wordt voor een deel veroorzaakt door het feit dat we het zijn afgeleerd om samen te leven.
De bezoekers van de Huishoudbeurs zijn, net als de rest van Nederland, opgehouden een gemeenschap te zijn. Alleen het eigen comfort telt, en daarbij hoort ook dat we geen last van anderen willen hebben. Binnen de grenzen van ons land bestaan enkel nog verouderde politieke systemen, 16.7 miljoen individuen, en de voortdurende ongemakkelijke botsing tussen die twee. De publieke ruimte houdt langzaam op te bestaan, alles wordt onderworpen aan de tirannieke verlangens van de consumerende ik. Dat is een kleine tragedie.
CC-foto: screenshot beelden Polygoon-Profilti (producent) / Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (beheerder)
