Waar in het land ik ook kom, overal kennen ze de gemeente Leudal maar van één ding: de zaak Gijsbert Ruiter. Ja, die zaak met de molotovcocktail en de ‘Molotovman’. Over de zaak zelf kan ik kort zijn: heel triest dat het zo moest lopen en vanuit bestuurlijk oogpunt ook onnodig. Verder een zaak van justitie.
De nasleep van deze kwestie was echter niet louter strafrechtelijk. Een studente journalistiek deed bij de gemeente Leudal een Wob-verzoek om alle informatie over de zaak boven water te krijgen. De studente verzocht daarbij expliciet om elektronische aanlevering van de informatie. En artikel 7 lid 2 van de Wob bepaalt dat het bestuursorgaan die informatie in beginsel verstrekt in de door de verzoeker verzochte vorm. De gemeente Leudal kon zich niet beroepen op een van de uitzonderingsgronden van artikel 7 lid 2 en dus moest men de informatie elektronisch aanleveren. Het College van B en W gaf dit ook toe in antwoorden op gestelde raadsvragen (pdf, zie het antwoord op vraag 1). Tot zover geen probleem.
Maar toen kwam de gemeente Leudal met de volgende mededeling aan het adres van de Wobbende studente: ‘Uw Wob-verzoek gaat 1.000 euro kosten.’ De gemeente stelde zich op het standpunt dat de gevoelige informatie eerst geanonimiseerd moest worden (lees: de buitenwereld mag niet weten welke ambtenaar met dit dossier bezig is geweest). Een terecht uitgangspunt, ambtenaren dienen in onze democratie beschermd te worden. Maar de kosten van dit anonimiseren wilde de gemeente via een U-bochtconstructie op de aanvrager verhalen. Om te anonimiseren was het namelijk nodig eerst alles te printen, dan met zwart wat namen weg te stiften en het vervolgens weer in te scannen. Dat stiften en scannen kan de gemeente weliswaar niet in rekening brengen, maar het printen wel.
Een bizarre constructie. Geen feitelijke kopieerkosten, maar ‘digitale kopieerkosten’ voor kopieën waar de aanvrager helemaal niet om gevraagd had. En hoogstwaarschijnlijk in strijd met de jurisprudentie van de Hoge Raad. Deze hoogste rechter oordeelde namelijk dat ‘het opzoeken van declaraties, het anonimiseren van documenten en het vervaardigen van overzichten; in het kader van een Wob-verzoek niet als legeskosten mag worden gerekend. Het in rekening brengen van enige vorm van arbeidskosten is op grond van deze jurisprudentie dus verboden.
Het inmiddels nieuwe College van B&W voelde nattigheid: de keutel intrekken was misschien zo gek nog niet. De studente had haar verzoek immers teruggebracht tot een veel kleiner deel van het dossier en nu kon men makkelijk zeggen dat verder procederen de moeite niet was. Inhoudelijk deed het College evenwel geen concessies en men haalde er op zijn beurt een uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State inzake het CBR bij. Hierin wordt gesteld dat ‘het CBR overtuigend heeft beargumenteerd, dat het voor het anonimiseren van de gevraagde documenten redelijkerwijs noodzakelijk is om eerst kopieën in papieren vorm te vervaardigen.’ Vervolgens kan dan artikel 2 van het ‘Besluit tarieven openbaarheid van bestuur’ voldoende grondslag bieden om de kopieerkosten in rekening te brengen, ‘ook als uiteindelijk de verstrekking van de geanonimiseerde kopieën conform de voorkeur van de aanvrager langs de elektronische weg geschiedt.’
Een zeer opmerkelijke uitspraak en ineens is beter te begrijpen waarom Leudal het eerst anders speelde.
Voor de gemeente Leudal echter geldt de eigen lokale legesverordening met bijbehorende tarieventabel. In die tabel staat dat een tarief kan worden gerekend ‘voor het in behandeling nemen van een aanvraag tot het verstrekken van … afschriften, doorslagen of fotokopieën van stukken.’ Maar er was helemaal geen aanvraag tot het verstrekken van enig fysiek stuk gedaan. Integendeel, er was juist expliciet verzocht om elektronische aanlevering.
Daarmee is de kous voor Leudal af: in de gemeente Leudal mogen simpelweg geen digitale kopieerkosten in rekening worden gebracht.
Maar onlangs publiceerde Sjors van Beek een nieuw artikel over Wobstructie. Van Beek kaartte eerder de kwestie in Leudal al aan en had nu andere gemeenten aangeschreven of zij ook kosten in rekening zouden brengen voor het anonimiseren van documenten. Wat bleek: maar liefst 40 gemeenten zouden dat doen. De in Leudal bedachte (w)obstructiefiguur vindt dus elders gretig aftrek. En zolang gemeenten een en ander goed dichttimmeren in hun legesverordening, kunnen zij met de uitspraak van de Raad van State in de hand alle kanten op. Burgers kunnen kortom op torenhoge kosten worden gejaagd en informatie die de gemeente liever binnenskamers houdt komt veel minder snel in de openbaarheid.
Genoeg reden dus om deze dwaasheid te stoppen en de ‘digitale kopieerkosten’ te verbieden. Gemeenten zouden moeten worden verplicht dat ze alles digitaal aanleveren, zonder dat ze daartoe oneigenlijke kosten in rekening brengen. Voor burgers geldt dan eindelijk: u kunt alles elektronisch opvragen, de gemeente mailt het u wel even!
Wob Wob, till you drop!
Rens Raemakers (1991) is fractievoorzitter van D66 in de gemeenteraad van Leudal (Midden-Limburg) en studeert rechten in Maastricht.
