Kent u de mop van de Amerikanen die naar de maan gingen? Inderdaad, ze gingen niet. Terwijl Neil Armstrong in de zomer van 1969 door het maanstof ploeterde, vroegen de Arabische nieuwsmedia zich af hoe Hollywood die ‘maanwandeling’ in scène zou hebben gezet. En al snel hadden ze die Amerikanen door. Wie goed keek, zag de weerschijn van studiolampen op de maan, of zag dat de Amerikaanse vlag een beetje wapperde. Die hele maanreis was duidelijk een Amerikaanse propagandastunt. Nu, zesenveertig jaar later, kijken diezelfde zenders heel argwanend naar de filmpjes waarop IS-strijders gevangenen onthoofden.
Die filmpjes komen uit Amerika, of van de verraders van Al-Jazeera, is dan de conclusie. Ze zijn natuurlijk bedoeld om de islam zwart te maken. De filmpjes zijn zó goed gemaakt, die moeten wel uit Amerika komen, of van de schurken van Al-Jazeera. En dan die oranje overalls… waar kennen we die van? Natuurlijk: Guantanamo Bay! Hoeveel bewijs wil je hebben? (Voor een mooi overzicht van Arabische ‘ontmaskeringen’ van ISIS zie de links onderaan dit artikel).
“ISIS kan geen product van de islam zijn”, “IS is een westers complot”. Het hele idee van een stelletje ongeletterde wildemannen die met het geweer in de hand het kalifaat willen herstellen, is de zoveelste poging om de Arabische wereld te destabiliseren. Dat is de boodschap van toonaangevende imams en van de door de staat gecontroleerde media in landen als Egypte en Saoedi-Arabië. Maar de wortels van de IS-ideologie liggen wel degelijk in de Arabische wereld. En de invloed daarvan zal de komende jaren alleen maar groter worden.
De ideologie en de werkwijze van IS werd al in 1964 geformuleerd door de voornaamste ideoloog van de Egyptische Moslimbroeders, Sayyid Qutb. Sayyid, die aanvankelijk een aanhanger was van de nationalistische president Nasser maar al snel teleurgesteld raakte, werd in 1954 in de gevangenis gesmeten, en zou daar zo’n tien jaar doorbrengen. In de gevangenis schreef hij de brochure Ma’alim fi’l-Tarik (Merktekens langs de weg, Mijlpalen). In dat boek vinden we zijn filosofie in de meest radicale vorm. Qutb had zich in de gevangenis ontwikkeld tot een radicale vijand van het Westen én van corrupte Arabische heersers die het westen verheerlijkten. Dat was op zich niet zo bijzonder. De grote vraag waar veel islamitische intellectuelen in die jaren mee worstelden, was in hoeverre de islam, een hervormde islam, de weg kon wijzen naar een rechtvaardige samenleving, vér verwijderd van alle westerse invloed en van de willekeur van dictators.
Menigeen besteedde zijn leven aan het bestuderen van de Koran, in de hoop daarin een antwoord te vinden. Het antwoord dat Qutb in de gevangenis formuleerde was radicaal anders. In ‘Mijlpalen’ wijst hij alle studie van de Koran van de hand. Moslims moesten leven zoals de eerste moslims, in de tijd dat de profeet nog leefde. De tijd waarin de islam de wereld veroverde. Wat was hun geheim? Dat ze alleen maar geloofden – en niks anders. En als moslims nú de wereld wilden veroveren (en dat moest, de islam was in zijn ogen de enige ware beschaving) dan moesten ze niet de Koran van kaft tot kaft bestuderen, en eindeloos verzen vergelijken, maar handelen. Elk vers was in zijn ogen een aansporing tot handelen. En de eerste daad die een gelovige moet stellen is onderwerping aan God. Als hij dat doet, laat hij de hele onwetende, duistere wereld (de jahiliya) achter zich. Daar mag hij geen contact meer mee hebben. Sterker, vanaf dag één dient hij deze vijandige wereld te bestrijden. En dan bedoelde Qutb niet alleen de westerse beschaving maar ook alle Arabische regeringen en leiders. Er is geen leider naast God:
“De mensen moeten weten dat islam betekent het accepteren van de geloofsbelijdenis la ilaha illa allah (er is geen god dan God) in zijn diepste betekenis, welk is dat elk aspect van het leven onder de macht van God moet vallen, en dat zij zich moeten verzetten tegen hen die tegen Gods macht in opstand komen of zichzelf die macht toe-eigenen.” (p. 17)
Die kreet siert momenteel de IS-vlag. Alleen door een radicale keuze voor de strijd kan de ideale islamitische staat ontstaan:
“Deze universele verkondiging van de vrijheid van de mens op de aarde van elke autoriteit, behalve die van God, en de verkondiging dat de macht behoort aan God alleen en dat Hij de Heer van het universum us, is niet zomaar een theoretische, filosofische en passieve proclamatie. Het is een positieve, praktische en dynamische boodschap met als doel de invoering van de shari’a van God en het daadwerkelijk bevrijden van de onderdrukking door anderen, om ze tot dienaren van God te maken.” (p.35)
Qutb schetst in Mijlpalen de ideologie en de organisatie van een radicale islamitische beweging met maar één doel: het veroveren van de wereld. Een beweging zonder enige ideologie behalve de wetenschap dat er naast God geen leiders bestaan. Het is een islamitisch anarchisme-van-de-daad dat geen medelijden kent met iedereen die hun opvatting van de islam afwijst. Qutb kwam in 1964 uit de gevangenis, publiceerde zijn werk, en werd prompt weer opgepakt. Twee jaar later werd hij wegens vermeende betrokkenheid bij een poging tot staatsgreep geëxecuteerd.
Zijn publicaties werden door zijn broer Mohammed meegenomen naar Saoedi-Arabïe. Mohammed werd hoogleraar islamitische studies aan de Koning Abdoel Aziz Universiteit in Riyad, en een van zijn leerlingen was… Osama bin Laden. Tijdgenoten vertellen dat Bin Laden de werken van Qutb verslond, en dat de Egyptenaar grote invloed had op het denken van de stichter van Al Qaeda. En IS is, zo weten we, voortgekomen uit de radicale kern van de Iraakse afdeling van Al Qaeda.
Qutbs ‘islam van de daad’ is inmiddels opgedoken van Mali tot in Indonesië. En dat is waarschijnlijk nog maar het begin. Zijn radicale ideologie biedt twee grote voordelen: ze verwerpt al het bestaande Arabische gezag, en zet daar ook geen nieuw aards gezag voor in de plaats. Na de overwinning op de jahiliya is alle macht aan God en zal iedereen leven volgens de sharia. De strijders hoeven dus geen gezag te accepteren en ze hoeven niet na te denken over hoe het ideale islamitische gezag er uit moet zien; dat zal allemaal vanzelf goed komen. Een tweede zeer aantrekkelijk punt aan deze ideologie is dat ze geen scholing vereist.
Scholing is zelfs schadelijk. Het leidt af van waar het om gaat: de strijd. Dat betekent dat religieuze haarkloverij en geruzie ongewenst en verboden zijn. Al dat soort vragen zullen later door God worden beantwoord. Waar het in het nú om gaat, is de totale overgave aan de strijd. Alleen dat garandeert de overwinning.
In een wereld waarin het bestaande gezag steeds minder voorstelt, en waarin verschillende staten al in totale anarchie zijn verzonken, biedt de ideologie van Qutb, de ideologie van IS, een helder en praktisch actieprogramma. Qutb verheerlijkte de tijd van de Profeet, toen de Arabieren volstrekt niets moesten hebben van andere culturen, er geen heersers waren en ook geen geestelijken die zich bezighielden met theologische haarkloverij. Volgens Qutb was het enorme succes van de islam in die jaren te danken aan de totale overgave van de strijders aan de islam. Weg met elk gezag. Niet denken, maar doen. Naarmate de situatie in het Midden-Oosten steeds chaotischer en hopelozer zal worden, zullen steeds meer jongeren dat een aantrekkelijke boodschap vinden.
Een aardig overzicht van Arabische ‘ontmaskeringen’ van IS.
Het eerste deel van ‘Mijlpalen’, van Sayyid Qutb is onder andere hier te vinden. (pdf)
Marcel Hulspas’ boek ‘Mohammed en het ontstaan van de islam‘ verschijnt eind juni bij Athenaeum – Polak & Van Gennep.
