Op Rotterdam Zuid, een bedrijvig gebied tot in de jaren 70, is niets meer te vinden van locale industerie of havenactiviteit. Door wijksanering en schaalvergroting moesten veel, ook kleinere bedrijven wijken. Ook de kleine middenstand en buurtschippers werden overbodig gemaakt.
Het ideaal van een maakbare samenleving en economie. De huidige locale bedrijvigheid op Zuid komt niet verder dan de bestaande winkels, horeca, bakkerijen, een enkel reparatiebedrijf en een scala aan gespecialiseerde dienstensector. Hoeveel subsidie is er al gestopt in Boulevard Zuid? Hoeveel in delicatessebuurt Katendrecht? Er zal zich nooit iets anders ontwikkelen omdat er geen grote ondernemingen meer zijn.
Productiearbeid is te duur geworden. De maakindustrie is verdwenen. De havenactiviteit verplaatst. De werkers daarin waren de consumenten waardoor de middenstand op Zuid floreerde. Geen consumenten, geen middenstand, geen middenklasse. De huidige nieuwe middenklassers zijn de ambtenaren bij de rechtbank, UWV, gemeentelijk Havenbedrijf of de ambtenaren die verhuist zijn naar de tripletower ‘De Rotterdam’.
Rotterdam Zuid werd vanaf de jaren ’30 de ‘voorraadschuur van de handige handjes’. De arbeiders. Juist die aanwezigheid en de booming in scheepsbouw en havenbedrijf en andere industrie maakte Zuid groot. Dat is pijnlijk. Er zijn geen industriëen meer. Er is geen winst te behalen. De ‘handige handjes’ zijn overbodig geworden. Een landelijk gegeven.
De huidige hoogopgeleiden beginnen eerder een ambachtelijk kleinbedrijf op basis van duurzaamheid of iets gespecialiseerd in de hightech of dienstensector waarbij geen laagopgeleiden nodig zijn. Daar moeten we het ook niet van hebben. Nog meer markthallen of superfoodwinkels of restaurants is ook geen oplossing. Wat wel? De tweede Maasvlakte waar overslag totaal geautomatiseerd wordt?
Ik kijk met verbijstering naar de ontwikkelingen in Rotterdam Zuid, mijn geboortegrond. Een miljoenenproject. Jongeren die niet meer willen werken of stage lopen en die dit niet meer zien als opstap voor een maatschappelijk geaccepteerde toekomst. Een andersoortige toekomst lijkt ze beter aan te spreken. Welke?
Maar juist door het niet benoemen van de eigenaardigheden die voortkomen uit culturen worden mensen die met mij dezelfde culturele achtergrond hebben op één hoop gegooid in het Rotterdamse beleid. Terwijl er wel miljoenen worden ingezet om Rotterdam Zuid te verbeteren. Alweer zou ik denken.
Waarom die angst om datgene wat algemeen bekend is ook bij Leefbaar Rotterdam niet te benoemen? De inspirator van Leefbaar Rotterdam wond er geen doekjes om. Waarom nu dan wel? Leidt politieke correctheid ergens toe? Geen achterkamertjespolitiek, maar wat het resultaat is van de laatste jaren van bestuurlijk ingrijpen op Rotterdam Zuid blijkt wel erg mager. Een paar jongeren die interesse hebben om te gaan werken. Resultaat? Al die vergaderingen en top-down plannenmakerij leveren weinig op. Veel ‘gelul’ over het poetsen.
In de intergratienota wordt met geen woord gerept over de verschillende cultuurgroepen, hun eigenaardigheden, afzondering en opvattingen. Laat staan hun gedrag in de samenleving en hun afscheiding daardoor, hun problemen en vooral hun tegengestelde normen. De intergratienota lijkt een soort behandelplan overgenomen uit de psychiatrie. De angst om duidelijk te durven zijn druipt van deze nota. Waarom niet gewoon benoemen?
Er zijn ruim voldoende onderzoeken waaruit blijkt dat er groepen en culturen zijn die wel profiteren van de geneugden van deze samenleving maar deze alleen gebruiken om hun eigen culturele achtergrond en groepidentiteit te versterken. Ook daar wordt weer miljoenen aan besteed aan opgelegde ‘intergatie’. Of het nu bakfietsers, markthallers of allochtonen zijn. Top-down. Gaat het werken? Neen.
Hoeveel nul-urencontractjes worden als dekmantel gebruikt op Zuid om grijs of zwart te werken? Moeilijk te bewijzen. Een soort boter bij de vis want laagbetaald werk levert weinig op en iedereen wil het beter krijgen. Het cliëntelisme op Zuid is een logisch gevolg van het niet meer willen integreren of niet meer kunnen integreren. En juist dat cliëntelisme binnen de eigen groep kan gebruikt worden om te komen tot een verandering.
De informele leiders die de segregatie vandaag in stand houden kunnen de nieuwe rolmodelen van morgen worden. Maar dan moet er wel een morgen, een toekomst zijn. Werk met perspectief en met uitdaging zoals vroeger de ‘bootwerkers’ die bij de verschillende bedrijven werkten de voortrekkers waren en de uitdaging vertegenwoordigden. Maar die zijn weg.
Op werk.nl staan landelijk 30.000 vacatures. Rotterdam kent 38.000 bijstandsgerechtigden. Nederland meer dan 600.000 werkzoekers. Er staan 1.300 vacatures in de vrijwilligersvacaturebank Rotterdam. Dus waar hebben we het over? En steeds meer mensen zijn gedwongen of voelen zich gedwongen om met nulurencontractjes, zzpconstructies, participatiebaantjes en verplicht vrijwilligerswerk zich in te moeten zetten. De bijstand is verminderd om mensen te bewegen om te gaan werken. De vraag is waar is dat werk dan? In de toekomst zullen steeds meer banen weg vallen door robotisering zoals op de Maasvlakte.
De gemeente Wageningen gaat als experiment een groep langdurige uitkeringsgerechtigden een basisinkomen verstrekken. Een bijstanduitkering zonder verdere verplichtingen. Mensen moeten zelf maar zien wat ze gaan doen. Gratis geld dus. Tegelijk wrang voor de mensen die zichzelf tevreden moeten stellen met een minimuminkomen uit werk. Wrang of idioot?
Misschien toch banen creëren in de non-profitsector tegen een minimumloonsalaris? Hoe meer mensen onder druk worden gezet, hoe meer ze verward raken. Of ze zetten hun eigen duistere zaakjes op afhankelijk van hun culturele netwerk zoals nu al gebeurd.
Geen basisinkomen maar een uitkering ten hoogte van het nettominimumloon. Voor dit “basisbaansalaris” werk je 24 uur en de andere dagen kun je naar keuze invullen. En die drie dagen doe je gemeenschapswerk met een openbaar karakter vanuit een algemeen belang. Het wegbezuinigde non-profit werk wat nu vrijwilligerswerk is geworden. Afhankelijk van opleiding en ervaring bejaardenzorg, thuishulp, conciërge werk, bibliotheekwerk, sportinstructie, muziekonderwijs, onderwijsassistent, naschoolseopvang, maaltijdverzorging, ouderenvervoer, kinderopvang, groenonderhoud, schoonmaakwerk, politieassistent, budgetteringshulp, taalles hulp, computerhulp, maatjes hulp, uitstapjeshulp, klussen hulp, reparatiehulp. Er is genoeg werk. En die andere dagen mag je doen wat je wil. Door solliciteren? Bijverdienen? Een opleiding? Mantelzorg? Prima. Maar die drie dagen zijn verplicht voor iedereen in de bijstand tot je iets beters kunt vinden.
Veel hoger opgeleiden werken in Rotterdam en wonen in de randgemeenten. Wat zij besteden in Rotterdam is minder dan wat straks die basisbaners gaan besteden. Die randgemeentebewoners besteden hun in Rotterdam verdiende salaris in hun gemeenten en besteden misschien hooguit 20 procent in de Rotterdamse economie.
Al die miljoenen om Rotterdam Zuid in het bijzonder en Rotterdam in zijn geheel economisch op te peppen, evenals de bijstanduitkeringen, kunnen gebruikt worden om de basisbanen te bekostigen. Van elke euro komt naar schatting 70 procent weer terug in de Rotterdamse economie. Dit in tegenstelling tot wat die hoogopgeleiden investeren. Zeker die nieuw aan te trekken hoogopgeleiden. Die kosten al een paar miljoen om ze binnen te halen en bestellen vermoedelijk hun bakfietsen op internet, nog los van de rest.
De integratienota kan bij het oud papier. Betaald werken is meedoen. Wat is integratie anders dan dat? De gemeentelijke toeslagen kunnen weg. Het hele Rotterdam Zuid project stopgezet. Mensen krijgen een basissalaris welke ruimer is dan de bijstand. Willen ze gaan samenwonen? Best, geen inkomstenkorting en het spaart weer woonruimte en huurtoeslag uit. Mensen worden niet meer aangesproken op hun problemen of achtergrond. Mensen worden aangesproken op hun vaardigheden en kwaliteiten en hun interesse.
Mensen krijgen de ruimte om zelf invulling te geven aan die overgebleven dagen. Een cursus? Een opleiding? Bijverdienen? Iets beginnen voor jezelf? Zorgen voor de kinderen? Geen activering meer. Geen reïntergratie. Geen fraudecontrole. Geen controle. Geen dwang. Je werkt gewoon net als iedereen. Dus ook geen minderwaardigheid of schuldgevoel of uitsluiting. Alle subsidie en gelden aan intergratie, activering, fraudecontrole, uitkeringsverstrekking en reintegratie kunnen worden stopgezet.
Eén uitzendbureau die alles regelt; ‘Rotterdam werkt, zeker weten!’ of: ‘Werken loont, Echt wel’.
Je krijgt een keuze uit de banen die er zijn en een volledige basisbaansalaris voor 40 uur. En wil je niet dan krijg je geen salaris en ook geen uitkering meer. En voor de mensen die echt niet kunnen werken, daar was ooit de bijstandswet voor bedoeld.
Rotterdam wordt weer een bruisende stad en er zullen meer en betere initiatieven ontstaan dan nu wat de beleidsmakers ooit kunnen bedenken. Citylab010, de opvolger van Stadsinitiatief, kan ook weg. Beleidsmakers die nog steeds denken vanuit een maakbare samenleving en economie; mensen maken zelf hun samenleving. In plaats van top-down met bovenaf opgelegde beperkingen naar een bottom-up zelfsturende marktwerking.
Mensen zijn inventief genoeg. Zeker die aan de onderkant. Die weten vele malen beter hoe marktwerking werkt. Laat Amdam Smith’s ‘onzichtbare hand’ van de echte marktwerking maar eens op deze manier zijn werk doen.
Nu wordt het sociologisch maakbaarheidsideaal, het gedachtengoed van Fortuyn, als een soort nostalgische blauwdruk door zijn volgelingen zonder enige nuance uitgevoerd. De zichtbare hand van Leefbaar Rotterdam die mensen aan de onderkant nog verder afknijpt en uitsluit en zorgt voor een grotere tweedeling. Het enige voordeel is dat je straks van de straat af kunt eten omdat ze brandschoon worden. Levert dat de economie iets op?
