Guy Verhofstadt zei afgelopen zondag in het Vlaamse tv-programma De Zevende Dag dat de mislukte Catshuisonderhandelingen misschien wel het begin van het einde van Wilders zouden kunnen worden. Verhofstadt noemde het ‘zijn zwanenzang’, en volgens hem bleek duidelijk dat je met populistische partijen geen ‘ernstig beleid’ kunt maken. Hij meende bij ons ‘collectieve gêne’ over het gedrag van Wilders te proeven.
Dat laatste lijkt me in de kringen waar Verhofstadt verkeert moeilijk te ontgaan. Gêne over Wilders is daar zo ongeveer de verplichte lakmoesproef om een clubkaart te kunnen krijgen. Men grossiert er in uitgekauwde frasen die moeten getuigen van een enthousiast beleden schaamte over de PVV en Wilders. Het zijn beschaafde mensen. Ook de Verhofstadts bewering dat je met populistische partijen vaak maar moeilijk zaken kunt doen lijkt me niet wereldschokkend.
Triomfantalisme
Verhofstadt is niet de enige die tamelijk triomfantelijk victorie kraait over het Wonder van de Wandelgangen, alsof er definitief zou zijn afgerekend met het populisme. Bij het CDA wordt razendsnel afscheid genomen van het tijdperk Wilders. Volkskrant-columniste Sheila Sitalsing schreef vorige week dat het na de oorlog altijd zo is dat er plotseling heel veel mensen bij het verzet bleken te hebben gezeten. Ze doelde onder andere op staatssecretarissen Henk Bleker en Ben Knapen, die in respectievelijk Trouw en De Volkskrant omstandig verklaarden dat het PVV-boek nu dicht kon (Bleker) en dat ze eigenlijk nooit wat aan de PVV hadden gehad (Knapen).
Op meer plaatsten wordt hoopvol vooruitgeblikt, niet in de laatste plaats door de betrokken politici zelf, die in door woordvoerders uitgekerfde taal gewag maken van hun verantwoordelijkheidsbesef en zwelgen in mededelingen over hoe we nu na jarenlang stilstaan weer vooruit kunnen. De opluchting over het akkoord dreigt zo om te slaan in triomfantalisme, als overmoedige voorbode van droevige maar onvermijdelijke teleurstelling. Wilders mag een politieke nederlaag hebben geleden, zijn kiezers zijn daarmee niet ineens verdwenen. Het is dus nogal pikant dat, op de kop af tien jaar na de moord op Fortuyn, zovelen nu victorie kraaien, alsof er met het spook van het populisme voorgoed is afgerekend.
De inschattingsfout van Samsom
De vraag is hoe de PvdA in dit verhaal past. Samsom maakte een joekel van een inschattingsfout door niet aan te schuiven bij de onderhandelingen over het akkoord. Die fout zal mede zijn ingegeven door de (verkeerde) calculatie dat de onderhandelende partijen, met name Groenlinks, straks gedoogschlemiel zouden worden in ruil voor wat symbolisch bedoeld grabbelgoed. Dat gebeurde niet. Het gevolg is dat de PvdA de laatste dagen nogal eens in één adem genoemd met PVV en SP, iets wat meestal niet bedoeld wordt als hartelijke aanbeveling. Men vraagt zich af waar het mis heeft kunnen gaan met de eens zo betrouwbare bestuurderspartij.
Maar de strategische fout van Samsom is niet per se ook een politieke. Het manicheïstische wereldbeeld dat het politieke landschap nu opdeelt in de gematigde partijen die verantwoordelijkheid willen nemen en de populisten die alleen maar willen schreeuwen komt sommigen wellicht goed uit, maar met met de werkelijkheid heeft het niets te maken. Grote problemen die Fortuyn al signaleerde zijn ook na het akkoord niet ineens verdwenen. Dat weet de PvdA ook.
Winst voor Nederland
De PvdA is al enige tijd bezig met het herontdekken van haar wortels. De Wiardi Beckman Stichting (WBS) is bijna klaar het project ‘Van Waarde’, bedoeld om de sociaaldemocratie weer klaar te maken voor de 21e eeuw. In het kader daarvan werd in januari dit jaar ook Maurice Glasman naar Nederland gehaald, waar hij in Amsterdam sprak over blue labour, zijn reactie op het Big Society-gedachtegoed van de conservatieve David Cameron. Volgens Glasman was de Third Way, in Nederland onder Kok ingezet als Derde Weg tijdens de Paarse jaren ’90, een fundamentele vergissing. De sociaaldemocratie terug naar de basis, zegt Glasman. Hij verwoordt zijn sociaaldemocratische ideaal als volgt: “A deeply conservative socialism which places family, faith and work at the heart of a new politics of reciprocity, mutuality and solidarity.”
Of de PvdA in Nederland ook gaat voor het ideaal van Glasman valt nog te bezien, maar duidelijk is dat er iets verandert binnen de partij. De PvdA weet immers heel goed waar hun voormalige kiezers zitten: bij PVV en SP. De interesse in blue labour, de groots opgezette zoektocht naar alles van waarde, de nieuwe koers van Hans Spekman en Diederik Samsom die als SP-light wordt getypeerd – het mag binnen het politieke establishment voor opgetrokken wenkbrauwen zorgen, als het een grote groep kiezers die zich nu slechts nog vertegenwoordigd ziet door twee protestpartijen terugbrengt bij wat van oudsher een stabiele middenpartij is die uiteenlopende belangen weet te verenigen is dat winst voor Nederland.
De PvdA doet, nog wankel en onwennig, eindelijk waar Fortuyn de partij toe uitdaagde. Ik geloof niet dat ik ze dat kwalijk kan nemen.
CC Foto: M. Minderhoud
