Waar het denken over onderwijs de afgelopen decennia ook mag hebben stilgestaan, niet bij de PvdA. Voor een draai van 180 graden schrikt die partij allerminst terug. Ga maar na. Begin jaren zestig wilde de katholieke onderwijsminister Jo Cals de Mammoetwet invoeren. Het hele bestel moest op de schop. Bestaande schooltypes als ambachtsschool, mulo en hbs sloten te weinig op elkaar aan en belemmerden de doorstroming. Dat moest allemaal anders.
Cals kreeg voor zijn plannen onvoldoende steun van zijn centrumrechtse coalitie. Maar geen nood. De PvdA, destijds in de oppositie, hielp de wet aan een meerderheid. De Mammoetwet beoogde namelijk precies waar deze partij sinds haar oprichting naar streefde: een betere spreiding van kennis om zo de maatschappelijke ongelijkheid weg te werken. Ook arbeiderskinderen dienden de kans te krijgen op een optimale opleiding. Wie voor een dubbeltje geboren was, hoefde dat niet zijn hele leven te blijven.
De Mammoetwet was een succes. Vanaf de jaren zeventig kregen steeds bredere lagen van de bevolking toegang tot de universiteit. Iedereen kon hogerop. Niet je afkomst, maar je capaciteiten gingen bepalen hoe ver je het bracht.
Heel mooi, zou je zeggen. Operatie geslaagd. Maar er waren ook schaduwzijden. De universiteiten werden overspoeld met studenten en dijden als gevolg daarvan steeds verder uit. En dat kostte geld. Veel geld. Al decennia worstelen kabinetten met de almaar oplopende kosten van het hoger onderwijs. Bezuinigingsronde op bezuinigingsronde volgde, maar veel soelaas heeft dat nog niet geboden. Steeds zijn nieuwe ingrepen nodig, dit jaar nog in de studiefinanciering.
Intussen klaagt iedereen. De universiteiten omdat ze steeds wat nieuws moeten verzinnen om hun begroting sluitend te krijgen. En de studenten, want zij hebben hun buik vol van het rendementsdenken dat naar hun mening de universiteiten in zijn greep houdt. Uit protest bezetten de studenten daarom de universitaire gebouwen, zodat het onderwijs helemaal stil komt te liggen en niemand nog last heeft van welk rendement dan ook.
Gelukkig hebben we een minister van Onderwijs die niet gevangen zit in vastgeroeste ideeën. Jet Bussemaker, PvdA. “Wat mij stoort is dat iedereen altijd maar hogerop wil,” zei de bewindsvrouw zaterdag in de Volkskrant. “Met een vwo-diploma wil iedereen naar de universiteit.” Ook mbo’ers moeten volgens Bussemaker hun plaats kennen. Die hoeven heus niet allemaal naar het hbo. De minister heeft een nieuwe opleiding in het leven geroepen, een soort hbo-min. Voor degenen die te dom zijn voor het echte hbo, maar dat laatste zegt ze er natuurlijk niet met zoveel woorden bij.
Je kunt best beredeneren dat Bussemaker een punt heeft. Waarschijnlijk grijpen veel studenten boven hun macht. Vermoedelijk kunnen ze niet allemaal het hoogste niveau aan. Ongetwijfeld hebben de universiteiten steeds meer moeite de toestroom te verwerken en lijdt het onderwijs daaronder. Maar daar komt de PvdA – als we ervan mogen uitgaan dat Bussemaker het gedachtegoed van haar partij vertegenwoordigt – dan wel erg laat achter.
Altijd hebben we van sociaal-democratische zijde te horen gekregen dat het onderwijs de ‘emancipatiemotor’ is van de samenleving. Dat iedereen het beste uit zichzelf dient te halen. Dat elk dubbeltje het recht heeft om een kwartje te worden. En nu blijkt opeens dat, in de woorden van Bussemaker, “niet iedereen in dezelfde mal past”. En dus blijkbaar zijn plaats moet kennen. Zullen we dan maar gewoon de ambachtsschool weer invoeren?
