Kerstavond 1925. Bij Pratt&Whitney bewogen de zuigers van een nieuwe negencilinder radiaalmotor voor het eerst en kwam de R-1340 Wasp tot leven. Een jaar eerder was P&W oprichter en hoofdontwerper Frederick Rentschler met wat werknemers bij Wright Aeronautical vertrokken omdat ze niet radiaal begrepen werden. Toch viel het radiale kwartje ook bij Wright en in 1927 kwamen hun negen nieuwe zuigers eveneens voor het eerst cirkelvormig tot leven. Als R-1820 Cyclone. Weinig motorenfamilies groeiden zo breed uit als deze twee legendarische concurrenten. Tot de komst van de straalmotor in schroefturbinevorm kon voor props niets tippen aan de dikke radialen van Pratt&Whitney en (Curtiss)Wright.
Martin JRM-3 Mars (foto: www.martinmars.com)
Je overdrijft niet als je zegt dat ‘ze’ de oorlog wonnen. De meeste Amerikaanse bommenwerpers en jachtvliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog deden het op enkele of dubbele rijen radialen van hen. Of de spullen werden in vliegtuigen op motoren van de twee aangevoerd. Zelfs het vliegen leerden de meeste piloten achter eentje. Het kleintje Wasp, de R-985 Wasp-Junior. Vele van deze Wasp-Juniors werken in Canada en Alaska nog dagelijks voor hun octanen in de Havilland DHC-2 Beavers. Deze hebben meestal drijvers. Op het water zijn de grootste radialen van Wright ook nog niet met pensioen. In de vier Martin Mars vliegboten van Coulson Flying Tankers werken de achttiencilinder R-3350 Duplex Cyclones nog met grote regelmaat. Wereldwijd leiden de twee Pratt&Whitney R-1830 Twin-Wasp veertiencilinders in Dakota’s wellicht het zwaarste leven van alle radialen die niet willen of mogen stoppen.
Dikste Wright, de R-3350 Duplex Cyclone
In een enkele rij hebben de series negen luchtgekoelde cilinders met twee kopkleppen bovenin die door stoterstangen worden bediend. Eenvoudig en betrouwbaar. De cilinderinhoud geven de fabrikanten aan in kubieke inches, wat je terugvindt in het typenummer. Het maakt de R-985 Wasp-Junior met 985 kubieke inches (16,1 liter) al geen kleintje. Of met 290 kilo, geen lichtgewicht ondanks het aluminium als constructiemateriaal voor de cilinders en krukkast. Ze leveren er met een supercharger tot ±450 pk mee.
Dikste Pratt&Whitney, de R-4360 Wasp-Major
Zowel de Wasp als de Cyclone gingen dubbel in versies met twee rijen van zeven of twee van negen cilinders. Voor Wright was de R-2600 (42,7 liter) de grootste veertiencilinder en voor Pratt&Whitney de R-2180 (35,7 liter). Wright hield het bij twee rijen van negen voor hun dikste, de R-3350 (54,9 liter) Duplex Cyclone. Pratt&Whitney niet. Zij ontwikkelden na de achttiencilinder R-2800 (46 liter) Double-Wasp, de R-4360 (71,5 liter) Wasp-Major. Deze heeft in zijn krachtigste versies vier rijen van zeven cilinders waarin een meervoudig opgepompt hoog-octaan benzinemengsel tot ontbranding wordt gebracht met een dubbele set bougies. De dikste Wrights en P&W’s leverden maximaal rond de 3500 pk. Met wat extra boost en methanol-waterinjectie bij de de start soms 3800 pk. Schuurtjesmensen met alcohol en nitro peuteren er in tractoren momenteel soms het dubbele uit.
Met 56 bougies in de Wasp-Major is de kans dat eentje het verdomd niet ondenkbeeldig. Samen met de complexe tandwieloverbrengingen en het pijpwerk van de turbo(compound) drukvullers, reden waarom de dikste radialen niet de meest betrouwbare telgen zijn van de families. De Wasp-Major droeg ernstig bij aan de P&W bijnaam ‘Pruttel&Wilnie’ en de vier Wright Duplex Cyclones in de Constellation maakten dit indertijd het ‘meest betrouwbare driemotorige vliegtuig’ ter wereld.
Pratt&Whitney R-4360 Wasp-Major
Wright R-3350 Duplex Cyclone agrarisch misbruikt
Werkende Wrights aan de arbeid in de Martin Mars
(Meer ongepensioneerde radialen bij www.airtanker.org)
