“Ik herken u wel, meneer Panahi!”, zegt een heler van illegale dvd’s. Jafar Panahi (Offside) moet al enkele jaren voorzichtig zijn, wil hij films maken. De regering van Iran heeft hem huisarrest en een werkverbod van 20 jaar opgelegd. Zijn eerste film sinds het vonnis, This Is Not A Film, moest het land worden uitgesmokkeld op een USB-stick in een taart. Taxi Teheran is al de derde film die hij niet mocht maken, gefilmd in een taxi met de regisseur zelf achter het stuur.
Panahi rijdt door de hoofdstad, geeft gewone Iraniërs een gratis taxirit en laat ze praten. Althans, zo moet het lijken. In eerste instantie filmde Panahi echte klanten met zijn mobiele telefoon. Een van hen verzocht om op te houden met filmen, dus besloot Panahi het plan om te gooien. Taxi Teheran werd een docudrama, met niet-professionele acteurs die anoniem blijven.
Vanaf vroeg in de film speelt de filmmaker met de echtheid van zijn beelden. “Dat waren acteurs, toch?”, lacht de heler die de chauffeur herkent. Vlak ervoor zaten er nog twee anderen in de taxi. Een lerares die de links-progressieve kant van een discussie kiest – “Dieven ophangen helpt niet, je moet de oorzaak aanpakken” – en een man die zich als hardliner presenteert. Bij het uitstappen geeft hij prijs zelf een straatrover te zijn. “Maar die kleine dieven zijn het laagste van het laagste.” Het leek al zo’n bijzonder toeval.
Alles in de film lijkt op dezelfde dag opgenomen. Nergens in de film maakt de regisseur duidelijk waarom hij achter het stuur van een taxi is gekropen. Sterker nog, al relatief snel komt er weinig echt taxiën meer aan te pas. Panahi haalt zijn jonge nichtje van school. Daarna krijgt hij alleen nog een oude vriend en een bevriende mensenrechtenadvocate op de passagiersstoel. Maar dat doet weinig af aan de film. Zo belangrijk is die taxi niet.
In de reeks gesprekken drijft langzamerhand de blik van de filmmaker zelf naar boven op zijn eigen samenleving. Maar het is aan de kijker om te ontwaren wat dat precies is. Panahi zegt nauwelijks wat. Het is zijn nichtje, die een film moet maken voor een schoolopdracht, die met kinderlijk eenvoudige logica door de staatscensuur heen prikt. De film is daardoor persoonlijker dan Panahi in eerste instantie doet voorkomen. Net dat maakt het interessant.
Het is buitengewoon knap om een film te maken die zich zowat exclusief binnen een auto afspeelt en toch als een volwaardige film aanvoelt. Het scheelt natuurlijk dat Panahi veel te vertellen heeft. Dat maakt het interessant. Cruciaal is echter zijn liefde voor de kunstvorm en zijn oncontroleerbare behoefte om films te maken, des te meer omdat het hem wordt verboden.
Je kunt bij het verlaten van de zaal de illusie koesteren dat je Iran hebt leren kennen. Dat is niet helemaal het geval. Maar je kent Jafar Panahi en zijn Iran beter. En juist daarom heeft hij verdiend de Gouden Beer gewonnen op de Berlinale.
