De laatste euro’s van de Griekse regering drogen op. Aan het eind van deze maand zou de staatskas leeg zijn. De nauwe banden van de Griekse staat en de Grieks-orthodoxe kerk lijken zich, in de voortslepende crisis en in aanloop naar de verkiezingen, meer te gaan wreken. De zegening van de kerk verandert steeds meer in een vloek. Het met schulden overladen Griekenland probeert krampachtig de kerkelijke instelling te financieren terwijl een groter wordende groep arme Grieken afhankelijker wordt van het liefdadigheidswerk van de kerk. Alleen al in Athene deelt de kerk dagelijks 10.000 maaltijden uit.
Terwijl veel Grieken amper het hoofd boven water kunnen houden door alle verhoogde en nieuw ingevoerde belastingen blijft het vermogen van de kerk buiten schot. De kerk en de kloosters hoeven geen onroerend-goedbelasting te betalen, terwijl de instelling 130 duizend hectare grond bezit en daarmee na de staat de tweede groot grondbezitter van Griekenland is. De kerk wordt alleen aangeslagen op de eigendommen die ze in commercieel opzicht exploiteert. De boekhouding van de Grieks-orthodoxe kerk is ondoorgrondelijk, er is geen kadaster dus niemand weet de precieze omvang van de kerkeigendommen. Geen regering heeft zich nog aan een aanpak gewaagd. Veel politici op stemmenjacht proberen te profiteren van de rol van de kerk. Orthodoxe priesters zijn opinieleiders en die wil je niet voor het hoofd stoten. En dat de kerk gebruikt maakt van haar machtspositie blijkt wel uit het feit dat de Heilige Synode in 2010 de Troika bestempelde als buitenlandse bezettingsmacht.
Alternatieve inkomstenbron
Zestig jaar gelden schonk de Grieks-orthodoxe kerk haar eigendommen voor een groot deel aan de staat, in ruil voor de betaling van de lonen van de priesters. De staat betaalt inmiddels 220 miljoen euro per jaar aan salarissen, een aanzienlijk kleiner deel dan voorheen. De Grieks-orthodoxe priesters hebben, net als alle andere rijksambtenaren, een deel van hun loon moeten inleveren. Ze beweren vanwege de crisis niet langer geld voor gaarkeukens en andere sociale programma’s te hebben en worden gedwongen op zoek te gaan naar een alternatieve manier van inkomstenderving. Het nieuwe beleid richt zich dan ook op het rendabel maken van haar eigendommen zodat liefdadigheidsorganisaties daarvan kunnen profiteren. Monniken van het rijke Penteli klooster, ten noorden van Athene, zoeken investeerders die voor een miljard euro hun berg ontginnen en voorzien van zonnepanelen, om zonne-energie te produceren.
De kerk speelt in het dagelijks leven van de Griek een belangrijke rol. Bijna iedere Griek die ik ken trouwt voor de kerk en alle kinderen worden gedoopt. Elk aangelegenheid wordt aan een kerkelijke zegening onderworpen en elke zondag stromen de kerken nog steeds vol. De priesters op Skopelos halen op die manier heel wat geld binnen en ik vraag me sterk af of ze dat allemaal netjes aan de belastingdienst afdragen of voor liefdadigheidswerk gebruiken. Veel priesters in Griekenland nemen tijdens een bruiloft of doopfeest maar al te gretig de envelopjes met een paar honderd euro aan. Het komt het regelmatig voor dat de inhoud tot een conflict leidt, want er wordt niet geschroomd het kenbaar te maken als de donatie voor de dienst in de ogen van de priester niet voldoende is.
Corruptie binnen de kerk
De kerk blijft zich met man en macht verdedigen in de publieke discussie en heeft openbaar gemaakt dat het vorig jaar 12,5 miljoen euro aan belastingen heeft betaald. Volgens veel Grieken is dat een schijntje in vergelijking tot het vermogen dat geschat wordt op 700 miljoen. Sommigen beweren zelfs dat de kerk een miljard waard is en dan hebben we het alleen over de bezittingen, niet over de parochies waarvan sommigen erg rijk zijn, of de eigendommen van de tachtig Griekse bisschoppen, die een grote autonomie bezitten. Ook wordt er geen rekening gehouden met de 450 kloosters. Een daarvan is berg Athos, die wel erg ver blijkt te gaan in het werven van fondsen. In 2008 schudde Griekenland wakker toen bleek dat de regering van de partij Nieuwe Democratie, van premier Karamanlis betrokken was bij een groot corruptie schandaal. Het klooster had een stuk land geruild met de regering waar de Griekse overheid voor 100 miljoen euro de boot mee inging. Volgens de Griekse opinie was er veel smeergeld betaald aan mensen binnen de regering om de ruil voor elkaar te krijgen. Efraim, de abt van het klooster werd eind 2011, toen Pasok aan de macht was, opgepakt en voor iedereen werd toen duidelijk dat de kerk genoeg vermogen bezit. Met gemak kon de borgtocht van tweehonderdduizend euro opgehoest worden. Efraim staat op zijn berg onder huisarrest, tot een rechtszaak is het nog niet gekomen. De betrokken regeringsleiders blijven volgens de Griekse wet buiten schot.
De houding ten opzichte van de kerk in crisistijd is gemengd. Zo vertelde een bevriende fotograaf me laatst dat hij huurverlaging had gevraagd voor het pand aan de boulevard van Skopelos dat hij huurt van de monniken van berg Athos. Hij moet een gezin van vier kinderen onderhouden en het wordt voor hem moeilijker de huur van vijftienhonderd euro per maand op te hoesten. Het antwoord was niet zoals je van een kerkelijke instelling zou verwachten, een met compassie. Wat blijkt: de kerk is gewoon een keiharde zakenpartner. De fotograaf kreeg te horen dat er absoluut geen huurverlaging inzat en als hij niet zou betalen ze een andere huurder zouden vinden.
Dat de Griekse kerk een veel grotere macht heeft blijkt ook uit het feit dat ze voor anderhalf procent aandeelhouder is in de Griekse centrale bank. Bisschop Theoklitos schijnt 24 duizend euro presentiegeld te ontvangen als lid van de raad van bestuur.
Scheiding kerk en staat
Langzamerhand begint het tot politieke partijen door te dringen dat de verwevenheid van kerk en staat meer geld kost dan dat het oplevert en sommige partijen kondigen aan dat er hogere belastingen moeten komen voor de kerk. De grote vraag is of dit zal gebeuren, want de kerk zal er alles aan doen om de machtige positie te behouden en haar eigendommen te beschermen.
Voor Griekenland is het beter om een oude traditie te verbreken en kerk en staat te scheiden. De kerk en haar 10 duizen priesters (de rijke bisschoppen buiten beschouwing latend) zijn gezien het trouwe aantal kerkgangers prima in staat voor zichzelf te zorgen en zouden net als de rest van de Griekse bevolking gewoon onroerend-goedbelasting moeten betalen. Het wordt tijd dat er eens een politieke partij opstaat die gaat spitten in het vermogen van de kerk, zodat er een economisch stelsel komt en voor eens en altijd duidelijk wordt hoe rijk de Griekse kerk werkelijk is. Want het zou zomaar kunnen zijn dat de Griekse kerk de verlosser van de Grieken kan zijn en in de buidel tast om te helpen de uitzichtsloze schulden af te lossen.
