De bril is weer terug van weggeweest. Tenminste, in Amsterdam, Utrecht of andere steden waar veel studenten en yuppen wonen. In de rest van Nederland is en blijft de bril gewoon een lelijk ding. Bedoeld voor vrouwen met een ‘gemak dient de mens’-huwelijk waarin kort worteloranje haar vergezeld van bijkleurende bril geen bezwaar vormt. Tijdens mijn middelbare schooltijd kon een bril voor een meisje maar één ding betekenen. Je was lelijk, had puistjes en haalde goede cijfers. Als bebrilde jongen kon je rekenen op geuzennamen als ‘brillie’, ‘nerd’ en het iets poëtischere ‘brillenjood’. Vaders van brillenjoden hadden nog nooit zo’n spijt gehad van een orgasme. Dat wist je zeker.
” De zware zwarte bril siert hoofden van jongeren die behoren tot de maatschappelijk betrokken klasse. ”
Later kwam het besef dat brildragers niet per se lelijk en slim waren, maar visueel lichtgehandicapt. Al die jaren waren we niet behept met de kennis dat de nog niet-volgroeide kinderoogjes geen lenzen aankonden. De bril als noodzaak. Het nieuwe inzicht maakte voor de opvatting over de bril overigens weinig uit. Je nam gewoon lenzen of liet je ogen laseren. Zoniet, dan was je alsnog lelijk. En dom. De vraag is natuurlijk waarom de bril onder studenten en andere jonge intellectuelen zo vreselijk populair is. Het antwoord is simpel. Imago. De zware zwarte bril siert hoofden van jongeren die behoren tot de maatschappelijk betrokken klasse.
” Vol ongeloof aanschouwen zij de bezuinigingen op kunst, de doorgeschoven rekeningen en de aanhoudende populariteit van Geert Wilders. “
De buitencategorie van de universiteit en hbo. Zij maken zich zorgen over het klimaat, het pensioenstelsel en de toekomst van het onderwijs. Vol ongeloof aanschouwen zij de bezuinigingen op kunst, de doorgeschoven rekeningen en de aanhoudende populariteit van Geert Wilders. Blijkbaar zijn maatschappelijke problemen alleen scherp waar te nemen door twee dikberande schijfjes glas. Ironisch genoeg wordt de liefde voor het inhoudelijke met uiterlijk vertoon vormgegeven. De bril als sieraad van verschilligheid. Als pronkstuk van beschaving.
Niet typisch Nederlands
Deze opvatting is overigens geen typisch Nederlands fenomeen. Een brilloze vriendin van mij werd ongelovig aangekeken toen zij in India verklaarde geneeskunde te studeren. Indiërs huldigen de opvatting dat wie niet door twee jampotten de wereld bekijkt, te onnozel is om een eenvoudige blindedarmoperatie uit te voeren. Gelukkig hebben die aan cricket verslingerde mafkezen haar niet zover gekregen om een modieuze bril op haar mooie snoet te zetten.
” Laten we hopen dat krukken, gehoorapparaten en rolstoelen niet hetzelfde leven is beschoren. “
Toch zijn er steeds meer jonge intelligentsia die een bril uit esthetische overwegingen nemen. De bril wordt niet langer bezien als medisch hulpstuk, maar als mode-item dat klaarblijkelijk bijdraagt aan het beklimmen van de maatschappelijke ladder. Dat is opmerkelijk. Het gebeurt toch niet vaak dat een (medisch) hulpstuk verwordt tot een rage. Laat staan tot een statusverhogend middel. De Canta, het olijke rode wagentje dat beperkt mobielen een makkelijker leven verschaft, geniet enige populariteit onder luie jongeren. Maar dat is, samen met de bril, een uitzondering. Laten we hopen dat krukken, gehoorapparaten en rolstoelen niet hetzelfde leven is beschoren. God verhoedde het dat inhalators een gadget van besnorde technofeestbezoekers wordt. Laten we hulpstukken voor de hulpbehoevenden houden.
Kritiek
Gelukkig is er ook een hoop kritiek op de modieuze monturen. Er zijn ook intelligentsia die nog niet voor de bijl (bril) zijn gegaan. Hun kritiek uit zich meestal middels een negatieve benaming van de bril. Hoornen bril, grachtengordelbril, zware bril, hipsterbril of de populairste ‘moeilijke bril’. Meestal is de kritiek niet gericht op de bril an sich, maar op het beeld van ‘hyperintelligente milieubewuste baantjesjagers die de maatschappelijke problemen vanuit hun leunstoel willen oplossen zonder ooit ‘echt’ gewerkt te hebben’. Toch is met name het gebruik van de terminologie moeilijke bril is interessant. In de eerste plaats, omdat deze benaming het meest overeenkomt met de intenties van veel moeilijke brildragers. Ten tweede omdat het ons iets kan leren over taalgebruik van sociale groepen.
” De critici bespotten vaak het vroegbejaarde karakter van de brildragers die de hele dag alleen maar nadenken over wereldproblemen en kunst, maar bekritiseren ook het vermeende gekoketteer met hun status als jonge intelligentsia. “
Moeilijk betekent in correct Nederlands ‘ingewikkeld’ of ‘slechts met inspanning op te lossen’. Uiteraard is de moeilijke bril niet echt moeilijk. In ieder geval niet moeilijker dan andere brillen. Pootjes openklappen en achter je oren schuiven. De bril ademt ‘ik denk na over ingewikkelde maatschappelijke kwesties’. Het moeilijke gaat in deze niet alleen over het ingewikkelde, maar ook over het opvallende. De critici bespotten vaak het vroegbejaarde karakter van de brildragers die de hele dag alleen maar nadenken over wereldproblemen en kunst, maar bekritiseren ook het vermeende gekoketteer met hun status als jonge intelligentsia.
” Een lelijk eendje (met bril) is dus een moeilijk lelijk wijf. “
In de loop der jaren heeft het woord ‘moeilijk’ buiten de intelligentsia echter een andere betekenis verworven. In navolging van Steen, een rapper met een voorliefde voor chronische ziektes als bijvoeglijke naamwoorden, gebruiken veel lageropgeleide jongeren het woord moeilijk als een overtreffende trap. Een soort focking, maar dan beschaafder. Een hele mooie dame wordt dus een moeilijk lekker wijf (zonder bril). Wijf, omdat alleen kakkers dame zeggen. Een lelijk eendje (met bril) is dus een moeilijk lelijk wijf. Zo simpel is dat. En de bril? Die kan niet moeilijk zijn. Want wat is de overtreffende trap van bril? Daarom. Ben je genoodzaakt een bril te dragen? Moeilijk kut. Moeders een nieuwe bril? Moeilijk lelijk! Sywert op televisie? Moeilijk saaie gast met een bril!
Tim Jansen is politicoloog en ziet de bril als hulpstuk. Door het missen van afslag Hilversum tijdens een rijles kwam hij erachter dat hij visuele ondersteuning nodig had. Bij voorkeur draagt hij lenzen, al kiest hij soms uit luiheid voor zijn weinig modieuze bril. Probeert te voorkomen dat daar foto’s van worden gemaakt, maar is daarin niet altijd succesvol.
