“Wij moeten de wereld veilig maken voor democratie. De vrede moet worden geplant op de beproefde funderingen van politieke vrijheid”, met deze vraag om Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog de oorlog te verklaren, verscheen Woodrow Wilson, de 28e president van de Verenigde Staten, op een zitting van het Congres in 1917.
Woodrow Wilson had grote oren, een langwerpig gezicht en grijsblauwe ogen. Hij kwam ter wereld op 28 december 1856 in Staunton, Virginia, in het zuiden van de Verenigde Staten. Zijn vader was een Presbyteriaanse dominee, Joseph Ruggles Wilson, en de naam van zijn moeder was Jesse Janet. Het grootste gedeelte van zijn leven bleef Wilson in Augusta, Georgia. Door zijn zuidelijke wortels bleef hij zich gedurende de rest van zijn leven als een man uit het zuiden beschouwen.
Carrière
Ondanks zijn trage leessnelheid, Wilson leerde pas lezen toen hij tien jaar oud was, ontwikkelde hij een fascinatie voor literatuur en politiek. Wilson ging vanaf 1875 zelfs rechten en staatsinrichting aan de Princeton universiteit en de John Hopkins universiteit studeren. De advocatuur trok hem niet, waardoor hij besloot om na zijn afstuderen het pad van de wetenschap te betreden. Op 24 juni 1885 trouwde hij met Ellen Louise Axson. Samen krijgen ze 3 kinderen. Vijf jaar na zijn huwelijk werd hij benoemd tot professor aan zijn oude universiteit Princeton. Van 1902 tot 1910 was hij daar rector magnificus. Hij legde zich in deze periode toe op de ontwikkeling van de universiteit en streefde naar meer sociale gelijkheid. Een voorbeeld hiervan was dat Wilson probeerde de corporale structuur van de studentenmaatschappij af te breken. Overigens zonder succes.
Presidentsverkiezingen
Zijn politieke carrière begon in 1910 toen hij werd voorgedragen voor het gouverneurschap van New Jersey. In deze periode trad hij daadkrachtig op tegen de corruptie in de stad en vestigde hiermee een stevige reputatie, waardoor hij werd opgemerkt door de Democratische partij. Al zestien jaar lang hadden zij oppositie gevoerd tegen de Republikeinen en in Wilson zagen zij de sleutel tot het Witte Huis. Wilson stelde zich kandidaat voor het presidentschap en verliet New Jersey zodoende al na drie jaar gouverneurschap, want de presidentsstrijd pakte gunstig uit voor Wilson.
Onderlinge strijd Republikeinen
De twee oud Republikeinse presidenten William Taft en Theodore Roosevelt lagen namelijk met elkaar overhoop. Roosevelt was van mening dat Taft niet geschikt was om een tweede termijn te regeren en toen de Republikeinse partij Roosevelt niet aandroeg als kandidaat, richtte hij een eigen partij op. Door deze onderlinge strijd binnen de Republikeinse partij lukte het de Democraten om sinds lange tijd weer één van hun kandidaten op de presidentsstoel te krijgen. Wilson won met 42 procent van de stemmen, Roosevelt haalde 27 procent en Taft 22 procent.
Beleid president Wilson
Zo kwam een echte academicus aan de macht. Naast intellectueel was Wilson echter ook een moralist en was hij overtuigd van het bestaan van zijn lotsbestemming. Door dit lot was hij zeker van zijn zaak: wie het niet met hem eens was, beschouwde hij als zijn vijand. De nieuwe president begon met het hervormen van de importtarieven. De grootste vernieuwing die door Wilson werd doorgevoerd was het opzetten van een centrale bank.
Huwelijkse leven
Korte tijd nadat de familie Wilson het Witte Huis betrad, stierf zijn vrouw Ellen op 6 augustus 1914. Wilsons tijd van rouw was slechts van korte duur. Op 18 december 1915 hertrouwde hij met Edith Boling Galt. Doordat Wilson al zo snel weer in het huwelijksbootje stapte, werd er veelvuldig gespeculeerd over de dood van Ellen. Zo ging er een roddel dat zijn tweede vrouw Edith verantwoordelijk zou zijn voor de dood van de eerste First lady Ellen. Het roddelcircuit werd dan ook op zijn wenken bediend toen de Washington Post een fatale spelfout maakte. De krant meldde in zijn sociale rubriek dat de president het grootste deel van de avond ‘entering his wife’ had doorgebracht. Er had ‘entertaining’ moeten staan.
Neutraliteitspositie Verenigde Staten
In Europa was inmiddels de Eerste Wereldoorlog uitgebroken. Op 4 augustus 1914 had Wilson een neutraliteitsverklaring uitgegeven. Ondanks de verbondenheid van de miljoenen immigranten met hun Europese vaderland, was die verklaring de wens van het overgrote deel van de bevolking. Doordat hij zijn land aanvankelijk buiten de Europese oorlog wist te houden, werd hij met een nipte meerderheid in 1916 herkozen voor een tweede termijn. Maar de neutraliteitspositie waardoor hij was herkozen, werd steeds moeilijker om te behouden.
Verenigde Staten en de Eerste Wereldoorlog
Toen de Duitsers in januari 1917 begonnen aan de herstart van hun duikbotenoorlog moest Wilson kiezen of delen. Hij koos voor oorlog. Op 2 april 1917 verscheen hij voor een zitting van het Congres met de vraag om Duitsland de oorlog te verklaren met de woorden: “Wij moeten de wereld veilig maken voor democratie. De vrede moet worden geplant op de beproefde funderingen van politieke vrijheid.” Twee dagen later ging de Senaat met grote meerderheid akkoord. Het Huis van Afgevaardigden volgde op 6 april met 373 tegen 50 stemmen.
Veertien punten en de Volkenbond
Tegen het einde van de oorlog was de idealist Wilson al begonnen aan een veelomvattende vredesregeling: de Veertien Punten. In de regeling kwamen onderwerpen als zelfbeschikking, democratie, het afwijzen van geheime verdragen en vrijheid van zeevaart aan de orde. Het laatste onderdeel van de Veertien Punten was de oprichting van een Volkenbond. Wilsons waakhond voor de ‘eeuwige vrede’. Wilson reisde af naar Parijs om de vredesonderhandelingen voor het Verdrag van Versailles bij te kunnen wonen. Op enkele punten werd het Veertien Punten plan van Wilson aangenomen, zoals de grenzen in Europa die op basis van zelfbestemmingsrecht opnieuw werden getrokken. Maar de concessies die de president in ruil voor andere punten moest maken, zaten veel Amerikanen niet lekker. Ondanks dat Wilson voor zijn inzet bij het Verdrag van Versailles in 1919 de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst mocht nemen, onthield de Senaat in de Verenigde Staten zich tot twee keer toe van goedkeuring voor een Volkenbond.
First Lady regeert
Mede door de maanden dat hij op reis was, de grote politieke druk die hij op zijn schouders had genomen en de teleurstelling over het feit dat de Verenigde Staten niet toetrad tot de Volkenbond, kreeg de president op 2 oktober 1919 een hersenbloeding. Hij raakte halfzijdig verlamd. De vreemdste zeventien maanden uit de Amerikaanse geschiedenis braken hierna aan. Zijn vrouw Edith nam het presidentschap over en was gemachtigd ministers te vervangen. Ze las haar man alle voorstellen en papieren voor en kwam met aantekeningen van zijn wensen bij de regering terug. Deze gang van zaken werd gehandhaafd tot het einde van zijn termijn in maart 1921. Op 3 februari 1924 stierf hij, vrijwel geheel blind geworden, op 65-jarige leeftijd in zijn huis in Washington. Zijn laatste woorden waren: “De machine doet het niet meer, maar ik ben gereed”.
Marianne van Exel is hoofdredacteur van IsGeschiedenis.nl, het weblog dat dagelijks historische achtergronden bij het nieuws biedt. Dit artikel werd tevens daar gepubliceerd.
