Voor vandaag stond een kleine excursie gepland. Normaal doe je dat bij voorkeur als je al een flink stuk werk verzet hebt, maar dit kon niet langer wachten: ik ging een kijkje nemen bij mijn oude collega’s van de Radboud Universiteit, en aangezien hun veldwerk er zaterdag op zit, was vandaag de laatste dag dat er nog iets te zien was: morgen worden alle putten gedicht. In plaats van naar Ostia te gaan, begaf ik mij dus naar de andere kant van Rome, naar de Via Appia, waar Stephan Mols en Eric Moormann – respectievelijk scriptiebegeleider en promotor van ondergetekende – het project leiden.
De Radboud Universiteit in Nijmegen heeft geen grote afdeling klassieke archeologie: een hoogleraar, een universitair hoofddocent, zo nu en dan een promovendus, en een paar masterstudenten die afstuderen op een archeologisch onderwerp, en dat is het wel zo’n beetje. Groningen, Amsterdam, en Leiden hebben allemaal eigen, zelfstandige bachelors en dus, veel meer studenten en veel meer wetenschappers. Maar, gek genoeg, heeft Nijmegen wel patent op veldwerkprojecten op de bekendere locaties. Als student ging ik zelf mee op veldwerk in Pompeii, als promovendus werkte ik mee aan een project in Ostia, en nu, sinds 2009, zit de Radboud dus aan de Via Appia, een dikke vijf kilometer buiten de muren van Rome.
Grafmonumenten
Wat is er te zien aan de Via Appia? Grafmonumenten. De een na de ander. Vanaf het moment dat je de stad uit loopt, kilometers lang. Groot en klein. Aanzienlijk en onaanzienlijk. Goed bewaard en kaalgeplukt. Vierkant en rond. Van voor en van na Christus. Voor de bewoners van de stad Rome. U moet zich even indenken hoe het was om in zo’n rouwstoet te lopen: veertig graden, en dan met z’n allen een uur lang achter die baar aan lopen, over een hobbelige weg, in je toga (een toga zag er best kek uit, maar het liep voor geen meter: veel te zwaar). Denkt u vooral niet alleen visueel, maar ook met uw neus.
Enfin, het team van de Radboud Universiteit probeert dus de geschiedenis van een stukje van die enorme necropolis te begrijpen, en te kijken hoe de grafstraat functioneert in de omgeving: wat gebeurde er voorbij die tien meter met monumenten, en wat heeft dat met de Via Appia te maken? Om dat te achterhalen wordt later dit jaar een field survey georganiseerd. Op dit moment wordt op twee plekken gegraven – rondom twee grafmonumenten.
Artefacten
Eerste zaak daarbij is om uit te vinden wat nou echt oud is en wat modern – een restauratie uit de negentiende eeuw is vaak op het eerste gezicht moeilijk te onderscheiden van the real thing. Zo bleek de muur waarvan iedereen dacht dat het bij het monument hoorde ontsproten aan het brein van de oorspronkelijke opgraver. De daaronder gevonden muren zien er uit alsof ze met moderne mortel zijn afgesmeerd, maar dat blijkt dan toch weer niet zo te zijn. In de archeologie is altijd alles anders. Langzaam vormt men zich zo een beeld van hoe de grafstraat er in de oudheid echt heeft uitgezien.
Ten tweede wil men natuurlijk graag weten hoe al dit moois zich door de eeuwen heen ontwikkeld heeft: wanneer zijn de monumenten gebouwd, en hoe lang zijn ze vervolgens gebruikt? Veel van de informatie die je nodig hebt om die vragen te beantwoorden is niet meer voorhanden, maar je kan via aardewerkresten en andere artefacten natuurlijk wel wat verder komen.
Toilet
En zo ploeteren ze daar dan, in de zon, zonder wind. Van zeven tot één, iedere dag. Om tien uur is het dan lunch. Vandaag eet ik een broodje met ze mee. Voor de toilet moet men een flink stuk lopen, en ook de dichtstbijzijnde kraan is niet direct in de buurt. Maar wat een mooi project.
