Wie in Haarlem Museum Teylers bezoekt, komt in de centrale hal van dat museum oog in oog te staan met de elektriseermachine van Van Marum. Een immens apparaat dat bedoeld was om de wereld van de wetenschap op z’n kop te zetten. Alle natuurkundigen van die tijd (tweeënhalve eeuw geleden) gebruikten elektriseermachines (dat zijn apparaten waarmee je statische elektriciteit kunt opwekken) die gemakkelijk op een tafel pasten.
Hoogtepunt én einde tegelijk
Dat leverde allerlei leuke, spannende effecten op, waar het publiek graag op af kwam. Klein bier, vond van Van Marum. Tijd voor een Grote Sprong Voorwaarts. En hij ontwierp de grootste elektriseermachine ooit. Kosten noch moeite werden gespaard om een apparaat te bouwen waar geen enkele wetenschapper aan kon tippen. Van Marums monsterapparaat zou resultaten opleveren waar heel Europa stijl van achterover zou slaan. Van Marums elektriseermachine werd de grootste en meest doordachte machine van zijn soort. Na voltooiing voerde hij allerlei experimenten uit, maar spectaculaire resultaten bleven uit. En Europa was ook niet langer geïnteresseerd. Tegen de tijd dat Van Marum eindelijk aan de slag kon met zijn machine, waren zijn collega-wetenschappers gegrepen door het bouwen van batterijen, die permanent stroom konden leveren. Het was hoogtepunt én einde tegelijk.
Aanwijzingen
Kijkend naar de beelden van dansende NASA-medewerkers, dolblij dat de Curiosity heelhuids op Mars was geland, moest ik denken aan Van Marum. Wat een spectaculair begin lijkt te zijn, is in feite een waardig afscheid van een tijdperk. Zeker, de landing van Curiosity is een technologisch hoogstandje. Op die afstand kan niemand bij NASA enig stuurwerk verrichten, en moet het ruimteschip helemaal alleen, op basis van wat de makers hebben bedacht, vaste grond proberen te vinden. Maar wat gaat Curiosity op Mars doen? Nee, niet zoeken naar leven, zoals sommige media berichtten. En ook niet zoeken naar sporen van leven dat er ooit was (andere media). Inmiddels is wel duidelijk dat er geen leven is op Mars, en praten over zoiets als fossielen kan alleen maar tot teleurstelling leiden. Nee, Curiosity gaat op zoek naar antwoord op de vraag waarom er nooit leven was op Mars. Er zijn aanwijzingen dat er vroeger meer water is geweest op de planeet, en meer zuurstof. En koolstof moet er ook wel te vinden zijn – dus nu vragen de geleerden zich af: waarom is er, toen er voldoende water en zuurstof was, geen leven op mars ontstaan? Waarom bleef Mars dood?
Is er leven op Mars?
Een leuke vraag, maar wel héél erg ver verwijderd van de ooit zo romantische vraag: is er leven op Mars? Een onmogelijk te beantwoorden vraag ook, waarom iets niét is gebeurd, maar hoe dan ook, Curiosity is expres neergezet in de buurt van een geologische breuk die zicht geeft op verschillende gesteentelagen, waardoor we wellicht meer leren over de geschiedenis van de planeet. De robot, de meest gecompliceerde ooit gemaakt, kan op pad gaan, voor zichzelf zorgen, gesteentemonsters analyseren, waarna NASA-wetenschappers op basis van die analyses theorietjes kunnen bouwen over ‘hoe het mis ging’, daar op Mars.
Einde van een tijdperk
Nooit is er een mooiere, betere robot gebouwd dan Discovery. Nooit zal NASA nog een betere robot bouwen. De centen zijn op. De toekomst is aan kleine robotjes – als daar ooit centen voor komen. We geloven niet meer in leven op Mars, of op andere planeten in het zonnestelsel. Curiosity is het einde van een tijdperk. De beste, mooiste robot ever moet bewijzen dat we het hadden kúnnen vinden, dat leven. Als het had bestaan. En hij moet eigenlijk antwoord gaan geven op de vraag: waarom zaten we er naast? Waarom voldoet het zonnestelsel niet aan onze mooie dromen?
