Het is een gok, een akkoord sluiten met Iran. Daarover is iedereen het eens. Maar het is heel goed mogelijk dat Obama goed heeft gegokt. Dat hij hiermee een basis legt voor vrede en democratie in Iran. Iran is immers een echte natie, in een zee van failed states. Want laten we wel wezen: een groot deel van het geweld in het Midden-Oosten is het gevolg van de beroerde grenzen die de westerse mogendheden een eeuw geleden trokken. Daarbij hebben ze met kenmerkend westerse arrogantie eeuwenlange tegenstellingen tussen vruchtbare dalen en woestijnen, tussen verschillende religies en levenswijzen, volledig genegeerd. Vanuit de filosofie dat superieure westers inzicht en militaire dwang de nieuwe nepstaten wel bij elkaar zouden houden.
Zo schiepen de Engelsen Irak uit drie totaal verschillende regio’s: het sjiitische zuiden, het soennitische noorden en een stuk Koerdistan. De Syriërs meenden dat ze vanuit de vruchtbare kust het woestijnachtige binnenland wel onder controle konden houden besturen (een gebied dat in alle opzichten bij Noord-Irak hoort). Ook schiepen die Fransen in Libanon een dodelijke combinatie van christelijke en islamitische stammen. Jordanië: een oud Brits stammenmengsel met Palestijnse import dat elk moment kan ontploffen. Mali: een idiote combinatie van boeren aan de Niger en de door hen gevreesde bedoeïenen in de noordelijke woestijn. En ga zo maar door.
Allemaal koloniale wangedrochten die alleen door wrede heersers (eerst de blanken, later de Saddams en Assads) bijeenhouden kunnen worden. Als die heersers ontbreken, ontstaat een machtsvacuüm waarin extremisten naar voren kunnen komen. Zeker, het geweld in het Midden-Oosten is voor een niet onbelangrijk deel te danken aan de gevaarlijke verlangen om problemen op te lossen door terug te keren naar de ‘echte islam’, naar de dagen van de Profeet. En dat zo letterlijk mogelijk. Helemaal waar. Maar dat verlangen komt ergens uit voort. Uit wanhoop over zó weinig vooruitgang en vrede. Over dat eeuwige staatsgeweld. En daarbij kunnen we die koloniale erfenis niet uitvlakken.
Iran is een land met stabiele grenzen; met enkele kleine minderheden aan boord maar zeker niet in de verscheurende mate waar andere staten mee worstelen. En met een stabiel regime dat in staat is gebleken tot enige ideologische lenigheid. Geen wonder dat het bedrijfsleven staat te popelen om daar te investeren. Ook daar luistert Obama goed naar. Hier ligt voor de Verenigde Staten een tweede kans om de nachtmerrie van Irak te vergeten. De neoconservatieven wilden Irak ooit met geweld democratie opdringen, vanuit de gedachte dat een democratisch systeem eenheid en welvaart zou brengen. Inmiddels is de idiotie van deze gedachtegang wel duidelijk doorgedrongen. Irak is een wangedrocht. En democratie maakt van een bijeengeraapt zootje geen levensvatbare staat. Het Amerikaanse ingrijpen was misdadig in zijn domheid.
Het akkoord met Iran is gebaseerd op een heel ander, een omgekeerd scenario. De nationale eenheid is er nu wel, en het akkoord met de VS zal de economie stimuleren en de gematigde krachten binnen Iran versterken (als dat verdrag er niet was gekomen, waren ze überhaupt ten onder gegaan). Die twee ontwikkelingen kunnen Iran vervolgens de democratische weg doen inslaan. Een veel realistischer scenario – ook al is dit niet te exporteren naar die zee van mislukte staatkundige constructies.
Dat is wat Netanyahu voortdurend roept. Hij waarschuwt voor de Iraanse atoombom. Dat klinkt ernstig, maar atoomwapens spelen in de regio geen enkele rol, en zijn ook volkomen nutteloos. Al dat soort inspanningen (in Israël en Iran) zijn puur prestigeprojecten. Maar zijn woede is begrijpelijk. Netanyahu verliest een geliefde vijand. Hij heeft verkiezingen gewonnen door te beweren dat Iran Israëls grootste bedreiging vormde. Dat kan nu niet meer. En solistisch optreden tegen Iran is voortaan helemaal onmogelijk; dat zal Washington nooit toestaan. Netanyahu houdt zijn kiezers in de wereld van 10, 15 jaar geleden. Toen stookte Iran graag Hamas en Hezbollah op tegen de ‘kleine satan’.
Maar inmiddels is het machtsspel volledig verschoven. Israël en de Palestijnen zijn een onbeduidende sideshow geworden. De échte oorlog is die tussen sjiieten en soennieten, tussen Iran en de Saoedi’s. En die wordt momenteel uitgevochten in Irak en Jemen, en straks waarschijnlijk ook in Oostelijk Saoedi-Arabië. Te midden van de olievelden. Dat is waar men mee bezig is. Die burenruzies aan de Middellandse Zee tellen voor Teheran nauwelijks nog mee. En dat geldt ook voor de Verenigde Staten. Israël is geen spil meer, maar een van de pionnen. Dat is voor Netanyahu moeilijk te accepteren. Die leeft liever in de oude wereld, toen alles om Israël draaide.
Het échte grote gevaar voor Israël is niet de Iraanse bom, maar ISIS. Een versterkt Iran zal in staat zijn om ISIS uit Irak te verjagen, en Irak daarna opdelen in de drie staten waaruit ze dient te bestaan. ISIS zal naar Syrië vertrekken, waar ze Assad ten val kan brengen en zich dan zal concentreren op Israël. De PLO, dat waren vrije jongens. Hamas? Machteloze schreeuwers. Dat kan veel beter, zo weet Aboe Bakr al-Baghdadi. En dan wordt het spannend. Dan zou wel eens kunnen blijken dat ook Israël, met zijn autochtone Arabieren en zijn bezette gebieden, net als alle eerdere slachtoffers van ISIS, in feite niet meer is dan een wankele koloniale constructie.
