De Franse president François Hollande gooide afgelopen week3einde de heilige graal der ophef over de Europese Unie de wereld in: de eurozone moest maar eens een eigen regering krijgen en daar moest een voorhoede aan leiders voor zorgen. Continent te klein. De nieuwe Hitler komt uit Frankrijk, over een paar jaar zijn we gedegradeerd tot ingezetenen van het Vierde Rijk onder leiding van een hybride Fruitser die zure wijn bij zijn scharrelbradwurst nuttigt, en straatarm bovendien.
De uitspraak van Hollande was voor eurofielen en eurosceptici – om niet te zeggen eurofoben – een geschenk uit de hemel. Alexander Pechtold kon zich verkneukelen in de wetenschap dat de leider van een van de machtigste lidstaten openlijk stelt waar hij al jaren over fantaseert. Thierry Baudet, nog maar net bekomen van een zeer geslaagde borrel over nut en noodzaak van democratie , was de hem aanvliegende combinatie van orgastisch geluk over een schitterend doelwit en walging over de aanstaande apocalyps amper de baas. Geert Wilders onderging eenzelfde lot, getuige zijn oproep Hollande te kielhalen en te verbannen (voor de lezers van na 1960, kielhalen is een oude martelmethode gebruikmakend van een touw en een schip).
Kielhalen en verbannen die man. #knettergek #revolutie https://t.co/bBimkguloM
— Geert Wilders (@geertwilderspvv) July 19, 2015
Afgezien van deze komische effecten heeft het pleidooi van Hollande groter nut en betekenis. Het is geen toeval dat hij zijn uitspraken nu doet, juist op het moment dat de eurozone bijkans in tweeën spleet over Griekenland en de toekomst van de Unie achter grote wolken verdwijnt. Net zoals het geen toeval is dat, ondanks het feit dat Alexis Tsipras er alles aan deed om de onderhandelingen te laten mislukken er toch een akkoord kwam. Donald Tusk speelde zogenaamd een heldenrol maar uiteindelijk waren het toch echt het engelengeduld van Angela Merkel en de inzet van Hollande die maakten dat er een resultaat te melden viel.
Merkel en Hollande zijn, net als een overgroot deel (ja, er zijn uitzonderingen) van de overige hoge ambtsdragers van de lidstaten, gecommitteerd aan de EU en de euro. Dat is deels persoonlijke overtuiging en deels publieke opinie – niet voor niets kopte Der Spiegel begin deze maand dat een Grexit het falen van Merkel’s kanselierschap zou betekenen. Was er geen akkoord gekomen dan had Griekenland uit de eurozone gemoeten, en dat past niet in de achterliggende gedachte achter de Europese eenwording, namelijk dat dit een onomkeerbaar proces is dat door middel van voldongen feiten voltooid moet worden.
Hollande verwijst in het interview waarin hij zijn proefballon opliet naar Jacques Delors, een van de architecten van de euro. Diens verdienste wordt in dit geval echter overschaduwd door een door Hollande niet genoemde andere Franse econoom en diplomaat, Jean Monnet. Monnet stond aan de wieg van de EU stond en werd door de Israëlische president Shimon Perez ooit de grootste Fransman aller tijden genoemd. Gedurende zijn lange leven maakte Monnet twee wereldoorlogen op het Europese vasteland mee. In dat licht bezien is zijn overtuiging dat er zonder een Europees verbond geen vrede mogelijk is niet zo vreemd. Monnet was echter ook een realist die begreep dat niet iedereen deze mening zou kunnen of willen onderschrijven.
Daarom kwam hij met de theorie van het voldongen feit: het was aan de Europese regeringsleiders om tot akkoorden te komen die Europese integratie bevorderden – zoals in Maastricht in 1992 – zonder dat daarbij noodzakelijkerwijs de afzonderlijke volkeren geraadpleegd hoefden te worden. Het ideaal van een Pax Europaea woog – en weegt – daarbij zwaarder dan de wens van de individuele burger. Belangrijker: de voldongen feiten die Monnet beoogde waren in eerste instantie economisch van aard. In eerste instantie, want het beoogde doel was en is een federatie van Europese staten naar Amerikaans voorbeeld. Monnet was, in tegenstelling tot wat zijn theorie doet vermoeden, wel degelijk een voorstander van de democratie, maar dan wel op federaal niveau. Want, alleen op federaal niveau konden de uitdagingen waar Europa voor zou komen te staan – mede als gevolg van de integratie zelf – adequaat aangepakt worden.
Daar wringt de schoen momenteel. De afgelopen jaren hebben laten zien dat een louter economische unie met een gedeelde munt voor een onophoudelijke stroom aan crises zorgt. Er zijn simpelweg te veel socio-economische, culturele en institutionele verschillen tussen een Griekenland en een Finland of een Duitsland en een Italië om tot een duurzame en robuuste gezamenlijke economie te komen. Dat wil niet zeggen dat er dus maar een federatie moet komen, want de angst van Monnet kan heden ten dage redelijkerwijs in twijfel getrokken worden. Het wil wel zeggen dat de huidige constructie zijn nut ontgroeid is en er naar alternatieven gezocht moet worden – hetzij als eenheid, hetzij als lappendeken.
Dat beseft Hollande ook. Daarom is het geen toeval dat hij nu, na een marathon aan vergaderingen die ook voor hem loodzwaar zullen zijn geweest, open kaart speelt. Maar het heeft wel iets ironisch. Terwijl zijn ambtsgenoten nog aan hun electoraten uitleggen waarom Griekenland binnen de eurozone moet blijven en waarom de EU nog steeds een goed idee is, doet Hollande er even een enorme schep bovenop door de Verenigde Staten van Europa ter tafel te brengen. Hij dwingt zo de andere regeringsleiders daar ook uitspraken over te doen, want iedereen en z’n moeder wil nu weten hoe de eigen regering er over denkt. Over voldongen feiten gesproken. Monnet zou trots zijn.
