Nu de verkiezingen achter de rug zijn, lijkt het ‘hip’ te vragen naar wat de verkiezingsuitspraken ‘nog waard zijn.’ Zo blijkt in praktisch iedere talkshow, ieder debat, iedere opinie en dus uit ieder gesprekje dat over dit onderwerp wordt gevoerd. De vraag komt voort uit de waarschijnlijke coalitievorming tussen VVD en PVDA, de twee partijen die in de verkiezing ‘lijnrecht tegenover elkaar stonden.’ Vanuit retorisch oogpunt lijkt de vraag behoorlijk sterk. Kiezers die PVDA stemden om ‘Rutte uit het torentje te houden’ voelen zich waarschijnlijk begrepen door de vraag. Datzelfde geldt voor kiezers die de VVD juist kozen vanwege hun liberale inslag voor het landsbeleid.
De helft +1
Lijkt inderdaad. Want dit argument gaat voorbij aan de functie die partijen hebben in een vertegenwoordigende democratie. Je kunt de verkiezingsuitslag in mijn beleving niet slechts interpreteren naar de omvang van de specifieke fractie. Recht doen aan de verkiezingsuitslag houdt ook in dat je met andere partijen moet kunnen regeren. Zelfs als dit inhoudt dat je een balans moet vinden tussen de eigen idealen en die van andere partijen.
Democratie is immers ook het zo goed mogelijk gehoor geven aan het gehele electoraat, niet slechts het recht van de meerderheid. Democratie gaat dus verder dan ‘de macht van de helft+1.’ In de rechtsfilosofie is deze opvatting in reactie al ontmanteld. Met een eenvoudig voorbeeld: de helft + 1 van een volk kan niet kiezen de rest te laten vermoorden. Het is daarom een goed gebruik om in een democratie zo veel als mogelijk rekening te houden met de wensen van de overige partijen. Dat vooronderstelt al het soms afwijken van het eigen standpunt.
Ideologisch verdeeld
Daar komt het inzicht bij dat onze politici in gezamenlijkheid ons hele volk vertegenwoordigen. In de huidige situatie betekent dit dat 27,3 procent van de bevolking graag VVD ziet, en 25,3 procent PVDA standpunten. Als VVD en PVDA dus samen een coalitie willen vormen, is het onvermijdelijk dat punten worden ‘uitgewisseld’, ‘concessies worden gedaan’ of ‘elkaar iets wordt gegund.’ Dat heeft met het breken van verkiezingsbeloften niet veel te maken, dat vloeit voort uit het feit geen partij de absolute meerderheid heeft behaald.
Het voeren van verkiezingen is bovendien iets wezenlijks anders dan het vormen van een coalitie. In de verkiezing is men bezig het eigen ideaal aan de kiezer te vertegenwoordigen. De kiezer kan zich een idee vormen het waardevolst is. De verkiezingen leidt tot een balans over hoe de Nederlandse kiezer denkt over het gewenste politieke beleid. Het doel is dus vast te stellen hoe de Nederlandse kiezer ideologisch is verdeeld.
Samsoms kompas
Bij het vormen van een coalitie is het doel het op basis van de verkiezingsuitslag komen tot een regeerakkoord dat het gemiddelde van de stemmen zo goed mogelijk vertegenwoordigt. In die fase is het idee dat alle ‘beloften’ gehouden zouden kunnen worden is in mijn beleving een illusie. Die gedachte vooronderstelt namelijk dat een deel van de bevolking zijn hele zin zou kunnen krijgen.
Dit sluit nauw aan bij de uitleg die Samsom geeft als hij wordt geconfronteerd met de vraag wat zijn uitspraken tijdens de verkiezingen waard zijn. Samsom stelt dat hij kiezers zijn ‘kompas’ voorspiegelt op basis waarvan hij zijn keuzes zal maken. Met het huidige aantal zetels houdt dat voor een coalitie van VVD en PVDA in dat hij zo’n 48 procent van het programma met zijn ‘kompas’ kan gaan invullen, en de VVD de overige 52 procent.
Zuivere vertaling
Dat lijkt mij een zuivere vertaling van de verkiezingsuitslag. Volgens mij kan ‘men’ niet volhouden dat dan niet naar de kiezer is geluisterd. Integendeel. Bezien over het geheel van onze bevolking is zo’n regeerakkoord een midden van wat de kiezers willen. Misschien kan ‘men’ daar wat meer oog voor hebben.
