In hoeverre bestaat er een relatie tussen het aanschaffen van een Ferrari en actief zijn als aandelenbelegger? Het cliché is natuurlijk dat een succesvolle effectenhandelaar zichzelf beloont met een snelle auto. Maar er zijn ook meer serieuze verbanden te leggen.
In beide gevallen is sprake van een consument en een aanbieder. In dit geval een autoverkoper en een financiële dienstverlener. Maar hoe zit het met de bescherming van de consument en in welke mate wordt toezicht gehouden op de aankoop van bijvoorbeeld een Ferrari?
Sinds 1989 bestaat er toezicht op de effectenhandel. Eerst was er de Stichting Toezicht Effectenverkeer (STE), later werd dit de AFM. Deze houdt sindsdien toezicht op meer dan alleen de effectenhandel. Alles in de financiële markten wat te maken heeft met sparen, lenen, verzekeren en beleggen, valt tegenwoordig onder toezicht van de AFM. In het kort houdt zij toezicht zodat alle partijen zich aan de regels houden, mede om zo de consument te beschermen.
Volgens de wet moet de consument in de financiële wereld beschermd worden tegen oneerlijke praktijken van de aanbieders. Maar het gaat verder. De wet zegt ook dat de consument moet worden beschermd tegen zichzelf. Zo blijkt bijvoorbeeld dat de aanbieder van een financieel product een zorgplicht heeft. Dit houdt in dat de aanbieder er voor moet instaan dat bij het uitvoeren van de dienst een grote mate van zorg wordt besteed aan de belangen van de consument.
Hier hoort ook bij dat de aanbieder eerst zorgvuldig moet kijken of de financiële dienst of het product wel geschikt is voor de consument. Deze zorgplicht gaat erg ver. Zomaar een greep uit een onderzoek naar zo’n geschiktheidstoets van een productaanbieder in de financiële wereld: Hoe hoog is het inkomen van de consument? Kan de consument in alle redelijkheid de hypotheeklasten naar de toekomst dragen? Beschikt de consument bij beleggen over genoeg specifieke kennis en ervaring over een product? Past dit product in de vastgestelde risico behoefte van de consument? Kan de consument het zich permitteren een dergelijk risico te lopen? Is het saldo op de rekening wellicht bedoeld voor een potje voor later en dus niet geschikt om mee te speculeren? Zijn er aanwijzingen dat het geld uit niet-legale praktijken afkomstig is? Inmiddels zijn er hele afdelingen bij financiële aanbieders die ervoor zorgen dat de processen zó worden ingericht en gecontroleerd dat alles naar behoren verloopt. Gekscherend worden die afdelingen ook wel “deal prevention-teams” genoemd.
Uitzonderingen daargelaten kunnen we inmiddels vaststellen dat consumenten zich best veilig op de financiële markten kunnen begeven. Terug naar de titel: mag ik die Ferrari kopen? Hoe zit dat bij niet-financiële aanbieders? Zou een uitgebreidere zorgplicht ook moeten gelden buiten de financiële wereld? Als ik een snelle dure auto wil kopen, wordt mij dan gevraagd of ik ervaring heb met snelle auto’s? Of is het van belang dat ik mijn spaarpotje voor later heb aangesproken om deze uitgave te doen? Moeten we het hebben over mijn eventuele plannen voor gezinsuitbreiding en het feit dat dit geen gezinsauto betreft? Of wordt er in een bar aan mij gevraagd of ik nog moet rijden als ik mijn derde biertje bestel? Moet de barman mij tevens wijzen op het gegeven dat de rijvaardigheid wordt beïnvloed door alcohol? Hoe zit het met de luxe botenverkoper? De horlogewinkel, de scooterverkoper, de detaillist in de mode? Zouden zij moeten onderzoeken of de aankoop van het product met crimineel wordt gefinancierd?
Een neveneffect van alle regelgeving in de financiële sector is dat het behoorlijk lastig is om geld uit de onderwereld te investeren in de bovenwereld. Misschien dat invoering van een niet-financiële-zorgplicht niet zo’n gek idee is. Deze draagt dan zowel bij aan een betere bescherming van de consument buiten de financiële sector én werkt ook drempelverhogend voor criminelen om hun geld uit te geven. Mezelf verplaatsend in een crimineel, kan ik me eigenlijk geen zwaardere straf bedenken.
Beeld: Norbert Aepli
