Toen The Innocence of Muslims de wereld rond ging, bleek maar weer eens: culturen verschillen van elkaar. Belediging, kritiek of godslastering: het ligt maar net aan je culturele context hoe je zo’n film beoordeelt èn wat je dan vervolgens doet. De actie van Women on Waves in Marokko veroorzaakte vergelijkbare geluiden: Marokko heeft een andere cultuur dan de onze en daar moet rekening mee worden gehouden.
Maar als een meisje dat onderwijs wil van de Taliban kogels door het hoofd krijgt of als in de nieuwe Egyptische grondwet de huwelijksgerechtigde leeftijd voor meisjes naar negen jaar gaat of als het huwelijksdwang of eerwraak betreft: wat moeten we daar dan van vinden? Moeten die excessen ook worden geaccepteerd met het argument dat ze nu eenmaal voorkomen in een bepaalde cultuur?
Schuldgevoelens
We hebben hier te maken met een discussie over het cultuurrelativisme. De aanhangers van dit geloof lijken nogal last te hebben van schuld- of schaamtegevoelens over de eigen vrijheid en welvaart. Ze vinden het onrechtvaardig dat mensen in het vrije Westen sociaaleconomisch en qua ontwikkelingsniveau in een bevoorrechte positie verkeren.
Dat ervaren onrecht leidt tot een vorm van slachtofferdenken en doorgeslagen nederigheid bij de benadering van andere culturen. Cultuurrelativisten gaan vaak erg ver met het vergoelijken of negeren van misstanden elders in de wereld. Wat ze zich meestal niet realiseren, is dat ze op deze wijze de zaak van de vrijheid en mensenrechten een slechte dienst bewijzen.
Geen natuurlijke hiërarchie
Toegegeven, culturen zijn niet hetzelfde. Verschillende groepen mensen leven, geloven, eten, dansen, praten op verschillende manieren en hebben verschillende opvattingen, gewoonten en tradities. Een cultuur is het product van toevallige historische, religieuze en sociaaleconomische ontwikkelingen.
Er is geen “natuurlijke” hiërarchie tussen culturen. Dat is ook logisch: de natuur bemoeit zich niet met de cultuur. Natuur is wat er was voordat er mensen bestonden. Cultuur is wat de mensen zelf in de loop van de tijd met elkaar gebrouwen hebben, als toevoeging aan die natuur. En dat verschilt nogal, onder andere afhankelijk van waar op de wereld je woont.
Anything goes
Tot zover schort er niet veel aan de cultuurrelativistische theorie. Maar dan loopt het mis. Want als er nou in verschillende culturen verschillend gedacht wordt over essentiële zaken als democratie, vrouwen- en homorechten, vrijheid van godsdienst, de rechtsstaat en scheiding van kerk en staat, welke cultuur heeft dan de juiste opvattingen?
Het antwoord van de cultuurrelativist is: geen enkele cultuur heeft het bij het rechte eind. Of beter nog: elke cultuur heeft zijn eigen opvattingen en die opvattingen gelden uitsluitend voor die cultuur. Hiermee beginnen de problemen en tegenstrijdigheden, want dan geldt immers het anything goes principe.
Moreel nihilisme
Wat we in Nederland vinden van de rechten van de vrouw, geldt dus alleen voor Nederland. Wat men in Afghanistan vindt van de rechten van de vrouw, geldt dus alleen in Afghanistan. Het devies van de cultuurrelativist is: bemoei je niet met de gang van zaken in een andere cultuur, onthoud je van een oordeel en accepteer wat er elders gebeurt. Wij hebben de wijsheid niet in pacht.
Daar loopt de cultuurrelativist in zijn eigen zwaard. Waar zijn betoog op neerkomt is dat er geen universele opvattingen kunnen bestaan over goed en kwaad, over wat hoort en wat niet, over rechten en plichten. Er zijn volgens hem geen algemeen geldende normen en waarden op deze wereld. Zo verwordt de anything goes-houding tot een vorm van moreel nihilisme.
Begrijpen van het ophangen van homo’s in Iran
Normen en waarden zijn daarbij niet meer dan toevalligheden. Ethiek is iets wat je per ongeluk komt aanwaaien in een bepaald land, in een bepaalde tijd en in een bepaalde cultuur. Doorgeredeneerd betekent dit moreel nihilisme dat je kwalijke praktijken in andere culturen niet mag bekritiseren of bestrijden. Want welke maatstaven hanteer je daarvoor, anders dan je eigen cultuurspecifieke opvattingen?
Een logische en gruwelijke consequentie van de cultuurrelativistische gedachtegang is bijvoorbeeld het “begrijpen” van het ophangen van homo’s in Iran of het accepteren van kinderarbeid in India. Want dat doet men nu eenmaal in die culturen. De cultuurrelativist heeft het daarbij graag over het “eigen ontwikkelingstempo” dat landen en volkeren zouden hebben.
Onlogisch en afkeurenswaardig
Het moreel nihilisme van de cultuurrelativist is behalve onlogisch en afkeurenswaardig ook intern tegenstrijdig. Cultuurrelativisten realiseren zich blijkbaar niet, dat hun eigen theorie impliceert dat hun cultuurrelativistische opvattingen slechts binnen hun eigen cultuurrelativistische kringetje gelden…
Cultuurrelativisme leidt tot verlamming: wegkijken, vergoelijken en accepteren van onderdrukking en schending van mensenrechten. Maar vrijheden en grondrechten, die we gelukkig kennen in onze democratische samenleving, zouden juist moeten worden gekoesterd en verdedigd. Ze zijn het waard.
Valse religie van het cultuurrelativisme
Je moet de stem van de vrijheid en de mensenrechten juist laten horen waar en wanneer dat nodig is. Ongeacht de plek op de wereld waar zich misstanden voordoen. Ongeacht het verzet dat je kunt verwachten. Je moet je niet willen verontschuldigen voor je eigen vrijheid. Juist in naam van de vrijheid moet de valse religie van het cultuurrelativisme worden ontmaskerd.
@majamischke & @benavra.
