Afgelopen zaterdag was ik te gast bij het Feest der Jonge Journalisten, een exclusief feestje voor journalisten van om en nabij de dertig jaar. Niet iedere jonge journalist mag naar binnen: je moet gevraagd worden door de organisatoren of worden voorgedragen. Er komen hooguit dertig mensen, meer niet. Ons kent ons, maar dan voor upcoming journalisten.
Ikzelf (31) ben vijf jaar geleden afgestudeerd aan de Master-opleiding Journalistiek en Media van de UvA, een kleine journalistieke opleiding die anderhalf jaar duurt en waar kwaliteit voorop staat. Bijna al mijn studiegenoten van toen hebben nu werk in de geschreven of audiovisuele media. Ook de collega’s die ik zaterdag trof hebben een baan. Zij studeerden meestal niet aan de UvA, maar aan de hogeschool voor journalistiek in Utrecht of Tilburg. Ze behoren tot het handjevol jonge hbo-journalisten dat tegenwoordig wél een baan vindt. Aan de borrel was de teneur over de opleidingen niet best. “Dat hbo was zó gemakkelijk, ik fietste er te snel doorheen”, zei een collega van de televisie. “Ik wilde mijn scriptie eigenlijk niet schrijven. Maar ja, ik moest het toch doen om mijn papiertje te halen”, zei een meisje met een biertje in haar hand. Nu werkt ze voor een grote kwaliteitskrant.
Er is te weinig werk
Het is een veelgehoorde klacht onder journalisten dat de hbo’s journalistiek inhoudelijk onder de maat zijn. Elk jaar beginnen honderden eerstejaars studenten aan deze opleidingen. Zonder nu in te gaan op het curriculum wil ik even stil staan bij een van de harde feiten: diezelfde jongens en meisjes kunnen na vier jaar meestal geen fatsoenlijk werk vinden. Hoe werkt het? Ze studeren af als ‘journalist’ en belanden, omdat er bijna geen vaste banen voor jonge journalisten meer zijn, als freelancers op de arbeidsmarkt. De talenten zijn vaak op twee handen te tellen. Zij vinden op freelance basis werk bij landelijke media. De middengroep moet het doen met freelance-werk voor kleinere media. Niets mis mee, maar vaak is dit werk op parttime basis, waardoor de echte kost verdiend moet worden in de detailhandel of in een callcenter. Het overige deel van de hbo’ers komt terecht in de communicatiesector als voorlichter of PR-persoon.
Per jaar studeren er in Nederland zo’n zeshonderd mensen af aan een journalistieke opleiding, waarvan er circa vijfhonderd op het hbo gezeten hebben. Ons land telt momenteel vier hbo-opleidingen journalistiek. Ook zijn er zes universitaire studies journalistiek, waarvan de meeste studenten al een universitaire studie achter de rug hebben. Ze hebben inhoudelijke bagage en hebben geleerd om kritisch te denken, iets wat je van veel hbo-studenten helaas niet kunt zeggen. In de branche hoor je dan ook dat jonge universitaire journalisten sneller werk vinden. Maar hoge kwaliteit of een goede achtergrond is niet de enige reden. Al jaren verkeert de branche in een ‘crisis’, waarin vaste banen plaats maken voor freelance-plekken. Geen probleem, want zo werkt de markt. Maar in elke markt komt er een moment waarop het plafond bereikt is. In de journalistiek is dit het geval: ons land telt circa 16.000 mensen die zichzelf journalist noemen, terwijl er slechts voor enkele duizenden fulltime werk is.
Journalistiek-opleidingen weggegooid geld
Ondanks het overschot aan journalisten is aantal opleidingen in de afgelopen jaren alleen maar toegenomen. Zo verhoogde de Christelijke Hogeschool Ede dit jaar zijn numerus fixus nog van 65 naar 85. Er zijn zelfs mbo-opleidingen Journalistiek en Media bij gekomen. Bijzonder, want de arbeidsmarkt voor journalisten is nu juist aan het krimpen. Toch blijven de opleidingen populair onder middelbare scholieren. Zij komen na hun hbo of mbo meestal van een koude kermis thuis omdat ze geen werk kunnen krijgen. De onderwijsinstellingen zijn de lachende derde: zij verdienen veel geld aan de studenten. Per jaar worden tonnen aan gemeenschapsgeld besteed aan deze opleidingen, die maatschappelijk gezien vrij weinig bijdragen. Daarnaast gaat het om weggegooid geld aan de kant van de studenten zelf. Zij besteden vier jaar van hun jonge levens aan een opleiding om er vervolgens achter te komen dat er geen werk mee te vinden is. Om maar niet te zwijgen over de hoge studieschuld die ze opbouwen.
Sluit drie hbo-opleidingen Journalistiek
Aan deze toestanden moet een einde komen. Daarom moeten we drie hbo-opleidingen Journalistiek sluiten en de krachten te bundelen in één hogeschool voor journalistiek. Zo’n centrale instelling, die de beste hbo-docenten herbergt, moet een numerus fixus krijgen, waarbinnen alleen de beste studenten worden toegelaten. De jongens en meisjes die het niet redden zullen op zoek moeten naar een andere opleiding of kunnen het een jaartje later nog eens proberen. Verder moet er ook een verbod komen op nieuwe journalistieke studies zodat de wildgroei stopt.
Door drie van de vier hogescholen te sluiten, komen er jaarlijks tweehonderd in plaats van zeshonderd nieuwe journalisten bij. Een reëel aantal voor een branche waarin het aantal arbeidsplaatsen jaarlijks nog steeds daalt. Het sluiten van deze overbodige opleidingen scheelt de schatkist op termijn miljoenen euro’s, scheelt een hoop verloren studies en maakt de journalistieke arbeidsmarkt een stuk gezonder.
