De kwaliteit van journalistiek staat volop ter discussie. Na afloop van ‘Haren’ werd er bijvoorbeeld hevig getwist of de media schuld troffen. Ja, stelde Peter Vasterman, gepromoveerd op mediahypes. Nee, vonden massamedia zelf. Deze week stond er een gerelateerd en opmerkelijk bericht in Trouw, dat gretig werd overgenomen. “Media vaak ten onrechte gezien als aanstichters hype” zou blijken uit onderzoek van FORUM en de Nieuwsmonitor. Klopt deze bewering? Vast een tipje van de sluier: nee.
Een anonieme redacteur van Trouw schrijft:
“In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, was in geen van de gevallen sprake van een mediahype, zo concluderen de onderzoekers. De media bliezen de gebeurtenissen niet op, maar bleven aandacht houden omdat er steeds nieuwe dingen gebeurden”.
Centraal staat dus het concept mediahype, afkomstig van de eerder genoemde Vasterman. Er zijn vier criteria voor een mediahype: (1) plotse, grote media-aandacht asynchroon met de frequentie van de gebeurtenissen; (2) een sleutelgebeurtenis die de hype ontketent; (3) media ‘maken’ nieuws in plaats van het alleen te verslaan; (4) interactie media en sociale en politieke actoren.
Het onderzoek is uitgevoerd door de Nieuwsmonitor en FORUM en draait om vier cases: de Goudse wijk Oosterwei (2008); Donderberg in Roermond (2009); weggepest homostel Utrecht (2010); en rellen in Culemborg (2010). Bij deze cases waren steeds Marokkaans-Nederlandse jongeren betrokken.
De Nieuwsmonitor
Het onderzoek van Nieuwsmonitor Incidenten in het nieuws [online] bestond uit zowel handmatige als automatische inhoudsanalyse, waarbij is gezocht naar genoemde onderwerpen, organisaties en personen, en naar frames. De data waren afkomstig van landelijke en regionale dagbladen; het NOS-Journaal; de ‘fora’ van GeenStijl, FOK! en Marokko.nl; en persberichten van de gemeentes.
De Nieuwsmonitor is helder in de beantwoording van de onderzoeksvraag: “In alle gevallen zien we dat aan deze criteria [van een mediahype] is voldaan, zij het in verschillende mate” (p. 65). De Nieuwsmonitor maakt hierbij een opmerking over het verloop van de hype. Na de initiële aandacht neemt de interesse af. Er kan opnieuw een mediahype ontstaan als er nieuwe debatten of oplossingen voor het probleem aangedragen worden, maar dat hoeft niet (zie p.66).
FORUM
Het boek van FORUM heet Beeldenstrijd in crisistijd [op aanvraag beschikbaar]. FORUM kadert het onderzoek binnen berichtgeving over minderheden. Het boek is uitgebreider dan het rapport van de Nieuwsmonitor en kent ook een uitgebreidere vraagstelling. Dezelfde cases worden behandeld, maar het Nieuwsmonitor-rapport wordt aangevuld met inzichten verkregen uit diepte-interviews met betrokken lokale partijen.
In het boek wordt ook de definitie van mediahype toegepast en wordt geconcludeerd “dat alle vier [de cases] kenmerken bevatten van een ‘mediahype’ zoals die in de literatuur wordt benoemd” (p.235). De analyse van de actoren geeft aanvullende inzichten. Volgens FORUM is bij drie van de vier cases media-aandacht bewust gezocht door lokale actoren. Ook in de vervolgfase worden soms expres nieuwe, nieuwswaardige gebeurtenissen gecreëerd om zo media-aandacht te genereren.
Volgens de FORUM-auteurs was er geen sprake van één sleutelgebeurtenis waarna de media het nieuws zijn gaan maken. De betrokken partijen gingen immers zelf aan de slag om opnieuw in het nieuws te komen. FORUM concludeert daarom dat vanwege de lokale spanningen de berichtgeving “niet de geijkte” of “typische” vorm van een mediahype aanneemt (p. 273). Bovendien beargumenteren ze dat de berichtgeving niet zo “uniform” was als bij eerder onderzochte mediahypes met “een escalerend karakter” (p. 273). Het is volgens FORUM belangrijk dat bij crisisberichtgeving niet alleen over journalisten moet worden gediscussieerd. De auteurs schrijven:
“De vraag naar de verantwoordelijkheid voor de impact van crisisberichtgeving is daarmee een veel complexere dan simpelweg: ‘Doen de media het goed of niet?’” (p. 278).
Wie liegt?
Samenvattend: de Nieuwsmonitor onderzoekt vier cases en stelt dat er in deze gevallen sprake was van een mediahype. FORUM vult dit onderzoek aan en stelt alle vier kenmerken bevatten van een mediahype, maar niet in de typische vorm. Trouw stelt op basis van deze onderzoeken dat in de vier onderzochte gevallen geen sprake was van een mediahype. Waar gaat het mis?
Het helpt als we kijken naar de onderliggende agenda. Nieuwsmonitor voerde dit onderzoek in opdracht uit en lijkt naast geld verdienen geen ander belang te hebben. FORUM wil graag een discussie starten over berichtgeving rond maatschappelijke spanningen en pleit daarom om verder te kijken dan de journalistiek. Trouw lijkt zichzelf vooral te willen vrijwaren van kritiek op het functioneren van de journalistiek. Het dagblad gaat aan de haal met de conclusies van het onderzoek. De uitspraak dat “media vaak ten onrechte worden gezien als aanstichters van een mediahype” kan niet op basis van dit onderzoek worden gedaan.
De vraag “doen de media het goed of niet” bleek in dit geval toch simpel te beantwoorden.
