Vorige week sprak (toen aanstaand) wethouder Pieter Hilhorst van Amsterdam de Wibautlezing uit. Hij deed dit bij het Festival van het Binnenlands Bestuur van de PvdA. Een zaal vol PvdA-bestuurders luisterde naar de toespraak met de titel: ‘Wij doen het zelf’.
Ooit was de PvdA een socialistische partij. Tijdens de Paarse kabinetten zou de PvdA haar ‘ideologische veren’ afschudden en de zogenaamde ‘derde weg’ omarmen: een vorm van socialisme die het kapitalisme niet bestrijdt. De markt was niet slecht meer, individuele verantwoordelijkheid werd belangrijker en overheidsingrijpen moest worden beperkt. Kritiek op het kapitalisme was uit de tijd en dus kon het ooit verfoeide kapitalisme maar beter omarmd worden. In de praktijk trokken de socialisten naar het politieke midden.
De geschiedenis van de PvdA en de derde weg zijn belangrijk om de Wibautlezing van Pieter Hilhorst in het juiste perspectief te kunnen plaatsen. Hilhorst put uit zijn ervaringen als VARA Ombudsman en vertelt verhalen over burgers die zich niet begrepen voelen door de overheid. Hij constateert dat de overheid veel problemen niet kan oplossen, dat burgers veel zaken zelf kunnen oppakken en dat ook willen, en dat de overheid hen vaker hindert dan helpt. Instellingen en professionals moeten zich volgens Hilhorst anders gaan opstellen en meer rekening houden met de netwerkmaatschappij. Hilhorst bepleit daarmee een verdere verrechtsing van de PvdA.
Collectieve initiatieven
Hilhorst vertelt over microcorporaties waarbij burgers samen een woningcorporatie beginnen en in ruil allerlei zaken in de buurt zelf oppakken. Dit vergroot de leefbaarheid. Tot zover is het positief. Maar de bewoners mogen nu ook gaan bepalen wie er in vrijkomende woningen mogen wonen. Hilhorst zegt over vriendjespolitiek: ‘Dat risico bestaat’. Maar we moeten er volgens hem anders naar kijken. Het selecteren van bewoners is namelijk een beloning voor mensen die ervoor kiezen om iets extra’s te doen voor het collectief.
Hilhorst meldt dat je tegenwoordig alleen ‘door zieligheid’ voorrang kunt krijgen voor een woning. Vroeger zou de PvdA het woord ‘zieligheid’ nooit hebben gebruikt. Het is een beledigende term voor gehandicapten en chronisch zieken die niet zelf voor hun situatie gekozen hebben. Vroeger zou de PvdA voor deze mensen voorzieningen regelen, nu vindt de PvdA het prima dat deze mensen – die niet of nauwelijks iets extra’s voor de buurt kunnen doen – minder kans maken op een goed huis dan anderen.
Huilen om ruilen
Mensen willen elkaar graag helpen, volgens Hilhorst, dus moeten er platformen zijn waar mensen elkaar kunnen vinden. Mensen durven niet om hulp te vragen, maar mensen hebben elkaar altijd wel veel te bieden. Er is veel overvloed en die kunnen we beter gebruiken. De een doet boodschappen voor de ander en kan dan de auto van die ander lenen. Broodfondsen waarbij ZZP-ers een afspraak maken om elkaar van inkomen te voorzien bij ziekte is een ander aantrekkelijk voorbeeld. Burgers staan voor elkaar garant en storten een klein bedrag aan een zieke uit de groep.
Dit zijn inderdaad prachtige voorbeelden van samenwerking. Maar de vraag is wel of iedereen evenveel te delen heeft. Als ik als weduwe van 75 slecht ter been ben en een minimaal inkomen heb, heb ik weinig te delen. En zelfs al zou de helft van deze groep veel te delen hebben, dan heeft de andere helft dat nog steeds niet. Een Broodfonds werkt goed voor hoger opgeleiden met redelijke inkomens die elkaar kennen, maar niet voor freelance bouwvakkers die een veel grotere kans hebben op ziekte en minder verdienen. Zij zijn veroordeeld tot de bijstand.
De moderne PvdA
In de tijd van Joop den Uyl zou de PvdA allerlei eisen op tafel hebben gelegd die de welvaart en het welzijn van kansarmen vergroten. Toen kwam de derde weg en werd de PvdA vooral een partij voor de middeninkomens. De zwakkeren in de samenleving kwamen op de tweede plaats: ze vormden niet meer de hoofdzaak. Met Pieter Hilhorst is een nieuwe fase in de geschiedenis van de PvdA aangebroken. Onder invloed van de tijdsgeest wordt burgers meegedeeld dat ze het zelf ‘kunnen doen’ en daarmee dat ze het zelf ‘moeten doen’.
Want je moet straks als slecht verdienende kassière in je spaarzame vrije tijd de gemeenschappelijke tuin van je appartementencomplex onderhouden omdat je anders geen huis krijgt. Je hebt geen auto en kunt niets ruilen, dus als je een keer een auto nodig hebt moet je drie dagen op de kinderen van de buurvrouw passen. Want zielige mensen hebben tijd in de aanbieding! Vroeger zou de PvdA het moderne slavernij hebben genoemd.
Delen is leuk en aantrekkelijk, zo dacht de hele zaal daar in Amsterdam. Iedereen vond het perspectief van Hilhorst verfrissend en vernieuwend. Hilhorst haalt allerlei aantrekkelijke voorbeelden aan die nauwelijks politiek lijken en vertelt dan over mooie resultaten. Iedereen vergeet meteen dat die voorbeelden niet voor iedereen werken en dat de PvdA ooit werd opgericht om juist voor die mensen op te komen. Hilhorst ontkent het, maar zijn visie luidt: ‘kansarmen, zoek het zelf maar uit’. Want al die collectieve voorzieningen worden straks, als de middeninkomens ‘zichzelf hebben georganiseerd’, gewoon wegbezuinigd omdat er geen ‘draagvlak’ meer voor is.
Chris Aalberts schreef onder meer ‘Achter de PVV: waarom burgers op Geert Wilders stemmen’.
