“We kunnen het niveau van beschaving van een natie meten door haar gevangenissen te bezoeken.” zei ooit de Franse schrijver Albert Camus. De gevangenis als graadmeter van beschaving, we maken er graag gebruik van. In West-Europa zijn we maar wat trots op onze regimes zonder doodstraf, marteling en gevangenissen die vrij zijn van tuberculose. Martel je gevangenen zoals de Amerikanen in Guantánamo, dan zijn Amerikanen barbaars en moet Guantánamo dicht. Bij de chaos en drugshandel van Midden-Amerika denken we aan vurige opstanden in gevangenissen die aan honderden mensen het leven kosten.
We zijn trots op de Nederlandse beschaving. We willen niet te soft en niet te streng zijn. Nederlanders steigeren als ze horen dat voormalig moordenaars en verkrachters zoveel speeluren hebben dat ze op hun x-box de avond door kunnen brengen. Het toont de ondergang van het Romeinse Rijk, het einde van de ordelijke samenleving, omdat we niet eens meer in staat zijn onze gevangen een fatsoenlijke straf te geven. En een paar weken geleden klonk de angst voor ‘megagevangenissen’ toen bekend werd dat het ministerie voor Veiligheid & Justitie overwoog om een derde van de Nederlandse gevangenissen te sluiten en de eenpersoonscellen te vervangen door cellen waar genoeg gevangenen verblijven om te klaverjassen.
Uit toiletten drinken
Wat Teeven en Opstelten ook van plan zijn met onze detentiecentra, we kunnen ons in Nederland weer eens heerlijk op de borst kloppen na de verontrustende berichten uit moord- en drugsstad Marseille, die bewijzen dat het altijd nog erger kan met de West-Europese gevangenissen. Veel erger. Jean-Marie Delarue, de Franse controleur-generaal van het gevangeniswezen publiceerde afgelopen donderdag zijn rapport over de gevangenis Les Baumettes in de Franse havenstad.
De gevangenis zou vol zitten met ratten, de cellen zouden koud zijn door gebroken ruiten, en door gebrek aan stromend water drinken gevangen uit toiletten. De gevangenissen zijn overbevolkt. Met 1680 gedetineerden herbergt ze anderhalf keer wat ze volgens de Franse norm aan zou kunnen. Ook zouden gevangenen misbruikt worden door hun celmaten. Door al deze misstanden lijken de gedetineerden gewelddadiger uit de cel te komen dan dat ze erin gingen. En dat in stad die toch al zo te kampen heeft met drugshandel, moord en corrupte politieagenten.
Foto’s van een Sovjet cel
De toestanden in de gevangenis van Marseille zijn nauwelijks te bevatten, maar we lijken de controleur-generaal op zijn woord te moeten geloven. En hier ziet u het zelf, ook als u geen Frans leest, kunt u zich verbazen over de toestanden die eerder aan een oude Sovjet cel doen denken dan aan ons door mensenrechtenverdragen beheerste Europa. Let op de enkelhoge laag water waar ratten zwemmen en de gevangenen doorheen moeten waden om hun door het lek in het dak vochtig geworden stokbroden te pakken. De misstanden in de Baumettes zijn overigens in zoverre geen verrassing, omdat het Europees Comité voor de Preventie van Foltering al in 1991 een verontrustend rapport publiceerde over de staat van de gevangenis.
Andere tekenen van misstanden: in november staakten de helft van de 700 man personeel van de Baumettes nog uit protest tegen de hoge werkdruk, en het gebrek aan respect voor het gevangenispersoneel. Een week ervoor pleegde een vijftigjarige van moord verdachte vrouw zelfmoord in haar cel. Ze zou ernstig depressief zijn en ondanks het extra toezicht, de kans hebben gevonden zich van het leven te beroven.
Vervroegd vrijlaten
Dagblad Le Monde riep afgelopen vrijdag in haar hoofdredactioneel commentaar op tot drastische maatregelen om toestanden zoals die in de Baumettes te voorkomen. Ondanks de bezuinigingen moeten de gevangenissen worden gerenoveerd. Maar belangrijker, gevangen die nog maar een paar weken hoeven te zitten, moeten vervroegd worden vrijgelaten. Dit lijkt een effectieve maatregel tegen overbevolking van de gevangenissen, omdat tachtig procent van de gevangen een straf uitzit van minder dan een maand.
Wat is nu de staat van onze beschaving? Het vervroegd vrijlaten van gevangenen, en het geven van taakstraffen lijkt niet eens zo’n gek idee als je ziet waar overbevolking van een gevangenis toe kan leiden. Aan de andere kant, hoeft het opheffen van de eenpersoonscel geen probleem te zijn, want zover als in Marseille zal het in Nederland toch nooit komen?
