In de Belgische productie van twee paren, musici en acteurs, die komend jaar in Nederland te zien is, verrijken sonates van Bach en Beethoven een toneelstuk over passionele liefde. Met als kern de Kreutzer Sonate.
De finale (presto) brengt pianist en violist tot een intiem hoogtepunt. Dit is onverdraaglijk voor echtgenoot Karsten die zich verliest in verstikkende jaloezie. “Ik heb gelezen dat als je de Kreutzersonate speelt, het net is alsof je danst, alsof je…., bijna alsof je seks hebt met iemand. Doet ze het nu? Met hem?”
En tenslotte zijn eega Hannah ombrengt wanneer hij haar – heftig emotioneel verbonden, maar musicerend – met haar ‘minnaar’ aantreft na een door onverdraaglijke jaloezie plotseling afgebroken zakenreis voor zijn bank naar Moskou.
Tolstoj’s Beethoven
Moskou is een minieme verwijzing naar de novelle Kreutzer Sonate van Tolstoj uit 1889, die de inspiratie vormde voor dit stuk. Zijn pleidooi voor gepassioneerde liefde boven aristocratisch geregelde huwelijken werd behalve in Rusland ook in Amerika gecensureerd. (President Roosevelt noemde Tolstoj een ‘seksuele moraal pervert ’.) Onnodig te zeggen dat emancipatie de oorspronkelijke betekenis heeft verzwakt, wat velen ongetwijfeld als verworvenheid ervaren. Maar de jaloezie als meest zinloze emotie houdt stand.
In dit stuk is gekozen voor een eenvoudige, soms clichématige tekst die de prachtige, intense muziek voor het toneelpubliek toegankelijk maakt, inclusief soms wat geforceerde, maar wel passende oneliners zoals de slotzin: “Elke man vermoordt zijn vrouw.”
En ook: “Alle muziek gecomponeerd na Bach is emotionele prostitutie.” Met de opmerking tart Karsten Hannah gedurende zijn geslaagde versierpoging bij aanvang, en verwijst al naar het noodlot dat hem wacht.
Weliswaar is jaloezie het thema, maar anders dan aangekondigd zien we behalve het tragisch einde ook de opbouw van een gepassioneerde relatie – althans wat Karsten betreft. Na een mislukte auditie stort Hannah in, stopt met viool spelen en komt het in feite niet meer goed. Het wegebben van de zielverwantschap waar haar liefde op drijft, voelt hij niet of althans te laat aan.
Muziek boven toneel
Tot het bezit van de gewenste zaak (‘het kind’) ook het einde van het vermaak betekent. Hij vlucht in zaken, zij verkilt. Dan koppelt hij haar – uit misplaatste hoogmoed – aan een oude studiegenoot.
Met wie zij de emotionele passie hervindt, die hij verwart met seks. Seks in het stuk is soms even expliciet als vernietigend, hoe dan ook een wellicht ongewilde moraal van het verhaal die er bij het toneelpubliek goed in gaat.
Angela Schijf (BN’er in Flikken Maastricht) en Tom Van Landuyt (Bekende Vlaming in Team Spirit), vormen ook in het echt een koppel. Zijn onzekerheid gedurende de Nederlandse première zaterdag was voelbaar en zijn opluchting groot met de uitzinnige reactie van het publiek.
Dat liet zich zeker zozeer opzwepen door het fantastische muzikale duo Nikolaas Kende op piano en Jolente De Maeyer op viool. In die zin in het toneel meer een ondertiteling bij de muziek dan de muziek de tekst begeleidt. Hoe dan ook een bijna twee uur zinderende Kreutzer Sonate.
De traditionele verbinding van muziek aan uitbeelding, niet toneel maar ballet, wordt enkel even aangegrepen voor het hoogtepunt van de liefde. Schijfs lijf is er geschikt voor, Van Landuyts torso niet. Niet ballet, maar prachtige tekeningen en fraai lichtspel van Nicola Dinoia versterken het beeld dragen bij aan een prachtige Kreutzer Sonate.
Gezien: Kreutzersonate, Als het verlangen maar stopt, Koninklijke Schouwburg, Den Haag, 29 augustus 2015
