‘It’s the end of the world as we know it’, werd al in 1987 vrolijk door R.E.M. gescandeerd. Vandaag is het eindelijk écht zo ver, we gaan met z’n allen naar de tering. Bye bye planeet aarde! Althans als we de Maja kalender mogen geloven. Klinkklare onzin als je het mij vraagt. Eerlijk is eerlijk: de wereld gaat er niet op vooruit. Onze kwetsbare aardkloot zal ooit ten onder te gaan menselijke roofbouw, uitputting en vervuiling.
Revolutie door opraken grondstoffen
Wie in Nederland alvast goed voorbereid is op een naderende apocalyptische toekomst, is de Rotterdamse kunstenaar Joep van Lieshout. Want hij voorziet een ware revolutie door het opraken van onze grondstoffen. Door deze uitputting zal volgens hem de spanning tussen ons overmatige consumptiegebruik en eindige grondstoffen oplopen. Menselijke relaties zullen verharden, waardoor de drang om te overleven sterker wordt dan ooit. Nu draait het in onze samenleving hoofdzakelijk om winkelen, vermaak, consumeren en voedsel, maar dat is dan verleden tijd. Nadat onze hulpbronnen zijn opgeraakt, is de mens weer meer op zichzelf teruggeworpen in plaats van opgeslokt te worden door gemakzuchtig vermaak. We zullen moeten overstappen op een meer simpele, zelfredzame levensstijl waarin bijvoorbeeld arbeid anders georganiseerd wordt, zo verwacht hij. Er zullen nieuwe samenlevingsvormen ontstaan: mensen gaan zich verzamelen in stammen in plaats van in grote naties of nationaliteiten. Ambacht zal volgens Van Lieshout weer de overhand krijgen in plaats van massa-industrieën.
New Tribal Labyrinth
Als reactie hierop werkt Van Lieshout, wiens werk het midden houdt tussen autonome kunst, design en architectuur, momenteel aan een megalomane installatie: New Tribal Labyrinth, dat gestaag groeit. Het uiteindelijke doel is de totstandkoming van een enorme boerderij die bestaat uit een heleboel kleine, onderling verbonden boerderijen waarin men afhankelijk is van kleinschalige eenvoudige landbouw en industrie. Joep van Lieshout brengt zodoende een ode aan de verdwenen industrieën.
Alternatieve samenleving
In Galerie Grimm te Amsterdam gunt hij je alvast een visionaire blik op zijn alternatieve samenleving onder de noemer Manufactuur. Bij binnenkomst van de galerie, die omgedoopt is tot een ambachtelijke boerderij, tref je eerst een grote holle koe van polyester, vervolgens moet je door een nauw gat kruipen om de installatie te betreden. Eenmaal binnen loop je tegen een 17 meter lange door spierkracht aangedreven zaagmolen, een smeedhamer, een weefgetouw en een fornuis aan. Heel even waan je je terug in de tijd. Een denkbeeldige stam ontbreekt nog, maar de Maja’s zouden er prima hun intrede kunnen doen, zo primitief oogt ‘t. Het is niet duidelijk of deze installatie opgevat kan worden als een post apocalyptische overlevingsstrategie, of juist als een nieuwe utopische methode zijn om op een eerlijke wijze duurzamer te produceren. Dat moet je als beschouwer zelf uitmaken. Kunst stelt slechts vragen aan de orde, vindt Van Lieshout.
Nieuwe werelden scheppen
Bovenstaand werk hangt nauw samen met de rest van zijn inmiddels omvangrijke en complexe oeuvre. In feite doet Joep van Lieshout, samen met zijn atelier dat uit 20 medewerkers bestaat, niks anders dan het scheppen van nieuwe utopische en dystopische werelden. Van meet af aan werkt hij aan een groot gesamtkunstwerk dat doordrongen is van thema’s als macht, organisaties en systemen. In 2001 realiseerde hij bijvoorbeeld AVL-Ville, een geheel zelfvoorzienende vrijstaat in de haven van Rotterdam, waar ook zijn atelier gevestigd is. De inwoners ervan verbleven in door Van Lieshout ontworpen huisjes, de zogenoemde mobile homes. Ze beschikten over eigen geld, wapens, een boerderij, een grondwet opgesteld door Gerard Spong, stookten hun eigen drank en hadden zelfs een abortuskliniek. Uiteindelijk ging de autarkische vrijstaat ten onder aan de strenge Rotterdamse wetgeving.
Provoceren
Recenter maakte Van Lieshout de provocerende installatie Slavecity, dat nu in zijn geheel te zien is, in een tweede galerieruimte van Grimm aan de Keizersgracht. Tussen 2005 en 2010 werkte de internationaal vermaarde kunstenaar aan een 21e-eeuwse concentratiekamp. Een stedenbouwkundig plan voor een winstgevende imaginaire stad voor 200.000 slaven, compleet uitgerust met onder andere fabrieken, callcenters, bordelen, en universiteiten. Slavecity kun je zien als een satire op de prestatiegerichte maatschappij, die steeds grotere efficiency najaagt en de mens als slaaf van het systeem.
Aan het denken zetten
Goed of slecht bedoeld, deze exposities zetten je zeker aan het denken over de organisatie van ons huidige leefsysteem en over onze toekomst. Zijn kunstwerken lijkt vaak op het eerste gezicht bizar en ongrijpbaar maar toch komt het vaak ernstig overeen met onze werkelijkheid. Ze houden ons een spiegel voor. Het eigenzinnige karakter, grootsheid van zijn werk en ongebreidelde scheppingsdrang maakt Joep tot een uniek kunstenaar. Na het verlaten van de galerie vraag ik me af waar zijn intrigerende oeuvre naar toe zal leiden? Misschien wel een heuse Van Lieshout-stad of museum? Een ding is duidelijk, als we naar de filistijnen gaan, dan is Joep is er in ieder geval klaar voor!
De exposities Manufactuur en Slavecity zijn nog tot en met 26 januari te zien in Galerie Grimm. (www.grimmgallery.com)
