De crisis binnen de CDA-fractie is voorlopig bezworen en de eenheid binnen de fractie is hersteld. Ab Klink is onderhandelaar af en hij zal, zo heeft hij gezegd, het onderhandelingsresultaat waar hij in zijn brief naar de fractie bij voorbaat afstand van neemt, ‘open minded’ beoordelen. Juist. Als Klink ook maar enigszins zijn geloofwaardigheid als volksvertegenwoordiger en partij-ideoloog wil behouden, betekent de nu gekozen bezwerende formule in meerdere opzichten niets anders dan uitstel van executie.
Eruit gezet
Ofwel het onderhandelingsresultaat wordt door het CDA-congres weggestemd en Klink en de twee andere dissidenten kunnen in de fractie blijven, maar dan is het ‘exit’ voor een kabinet over rechts. Ofwel het congres stemt in met het onderhandelingsresultaat en dat betekent einde politieke carrière voor Klink en de zijnen.
Gezien de kenmerken van de gemiddelde CDA-congresganger – 50+, blank en provinciaal – lijkt de laatste uitkomst de meest waarschijnlijke. Natuurlijk, Klink en/of de andere twee dissidenten kunnen er ook voor kiezen hun parlementszetel niet op te geven als ze uit de fractie stappen dan wel eruit gezet worden, maar dat is toch meer iets voor VVD’ers en SP’ers – denk aan Ali Lazrak (binnen SP-kringen ook wel bekend als Ali Lastpak).
Strijdig met grondwet
Als het laatste scenario bewaarheid wordt en Klink c.s. zich daadwerkelijk genoodzaakt voelen hun parlementszetel op te geven is dit niet alleen vreemd, maar lijkt dit ook strijdig met artikel 67, lid 3 van de Grondwet. Hierin staat namelijk dat Kamerleden zonder last stemmen. Dat betekent dat een Kamerlid niet van iemand anders de opdracht kan krijgen om voor of tegen een voorstel te stemmen en dit naar eigen overtuiging en inzicht dient te doen.
Een Kamerlid mag echter wel het oordeel van anderen laten meewegen in zijn/haar besluit. In de praktijk is toch vooral het oordeel van anderen (lees: de partijtop) leidend als een Kamerlid een stem uitbrengt – zeker binnen partijen met een strikte fractiediscipline die graag een coalitie willen vormen met de kleinst mogelijke meerderheid in het parlement. Daarnaast is er ook het principe van stemmen zonder ruggespraak. Dit houdt in dat een Kamerlid moet kunnen stemmen zonder eerst de achterban te hoeven raadplegen. Echter, door het onderhandelingsresultaat aan het congres voor te leggen gooit het CDA ook dit principe overboord.
Gebukt onder de last
De huidige praktijk binnen het CDA heeft dan ook tot gevolg dat CDA-politici gebukt gaan onder de last van fractiediscipline waarbij de ruggengraat geheel ontbreekt, zodat ze gemakkelijk meebuigen naar links of naar recht al naar gelang de verkiezingsuitslag dit vereist. En dan kijken ze bij het CDA vreemd op dat de kiezer bij ze wegloopt, terwijl ze toch zo heerlijk meegaand zijn?
Hugo ten Zijthoff is student Politicologie aan de Universiteit van Amsterdam.
