En toen was de formatie weer mislukt. Eerder al geen paarsplus, en nu ook geen rechts kabinet. De vorige keer konden Mark Rutte en Job Cohen het niet eens worden, nu heeft Geert Wilders geen vertrouwen in het CDA. De formatie duurt al drie maanden, en hoewel de journalisten nog steeds verslag doen van de onderhandelingen, haakt de bevolking af. Een kleine rondgang langs vrienden en kennissen laat zien dat iedereen zijn schouders ophaalt over de formatie. Zelfs burgers die normaal veel interesse in politiek hebben zijn afgehaakt. Hoe komt dat toch?
1. Nederlands stelsel bevordert het midden
Burgers kijken naar politieke hoofdlijnen. Er zijn drie smaken: rechts, midden en links. Links heeft geen meerderheid. Een linkse coalitie met het CDA is een middencoalitie, net als de nu afgeschoten rechtse coalitie. Er zijn altijd partijen in die coalities aanwezig die het beleid naar het midden trekken, waardoor coalities hun onderscheidende karakter grotendeels kwijtraken ten opzichte van eerdere kabinetten. Het Nederlandse coalitiestelsel maakt geen andere coalities mogelijk dan de middenvariant. Het programma van PVV of SP komt nooit ongewijzigd in een regeerakkoord en dus maken coalities sowieso relatief weinig verschil.
2. Bezuinigingen onvermijdelijk
Partijen hebben misschien op onderdelen verschillende plannen, maar die worden door burgers nauwelijks opgemerkt. De vraag is: wat zal de grote lijn van de te formeren regering zijn? Het antwoord is dat het nieuwe kabinet van vrijwel iedere burger geld zal vragen om de economische crisis te betalen. Dat weten we al en dat is onafhankelijk van de onderhandelingen. Wie er ook in het kabinet komt: ingrepen in de sociale zekerheid komen er toch, de AOW-leeftijd wordt verhoogd en de zorg wordt duurder. De premies gaan – ongeacht de kabinetssamenstelling – omhoog. Het verschil is hooguit een paar tientjes en slechts weinig burgers liggen daar wakker van (en burgers die er terecht wel wakker van liggen, hebben de grootste kans te worden gecompenseerd).
3. Ander beleid op te lange termijn
En de niet-economische thema’s? Die problemen zijn vaak onoplosbaar of alleen op lange termijn. De integratie van minderheden levert problemen op, en die worden door het komende kabinet niet opgelost. Er komen hooguit maatregelen die over twintig jaar hun vruchten afwerpen. Burgers zullen de resultaten van die maatregelen op korte termijn helemaal niet zien, vaak omdat die resultaten er op korte termijn niet zijn. Hetzelfde geldt voor de kwaliteit van het onderwijs, de zorg en de veiligheid: er zijn slechts kleine verbeteringen mogelijk, en het nieuwe kabinet heeft daar maar zeer beperkt invloed op. Want heel vaak geeft Den Haag hooguit kaders aan verzelfstandigde instellingen of andere overheden die eigen beleid voeren. Van dat beleid voelen burgers veel meer dan van kleine wetswijzigingen uit Den Haag.
Binnen een week klaar
Partijleden en andere politiek geïnteresseerde burgers zullen bovenstaande analyse bekritiseren, want zij vergroten de verschillen tussen partijen systematisch uit en hebben te hoge verwachtingen van de effecten van de politiek op de maatschappij. Voor burgers die zich niet dagelijks met politiek bezighouden – een zeer ruime meerderheid – is de formatie niet interessant omdat de uitkomst altijd hetzelfde is.
Zo bezien moeten Rutte en Cohen een middag bij elkaar gaan zitten, kijken waarover ze het eens zijn, en alle andere onderwerpen uitruilen: de PvdA krijgt het ene punt, de VVD het andere. Vervolgens zullen D66, GroenLinks, CDA en ChristenUnie dat kabinet allemaal aan een meerderheid willen helpen. Dat nieuwe kabinet kan er binnen een week zijn.
Chris Aalberts is docent en onderzoeker politieke communicatie (www.chrisaalberts.nl)
