De Mexicaanse griep, dat was de ISIS van 2009. We zouden allemaal dood gaan. Maar die griep bleek waardeloos, en het antigriepmiddel tamiflu was nóg waardelozer. Zes jaar na dato heeft de fabrikant dat (in bedekte termen) toegegeven. Het was een jaar om nooit te vergeten. Ons laatste jaar op aarde. Vanaf het moment dat het nieuwe griepvirus opdook (in april van dat jaar, in Mexico) tot eind december, toen de deskundigen konden mededelen dat het griepseizoen voorbij was, was heel Nederland in de ban van de Mexicaanse griep. De Mexicanen zélf hadden aanvankelijk niks in de gaten. Nieuwe ziekten opmerken, daar is het primitieve gezondheidssysteem van dat land niet op berekend. Maar in de VS liepen dat voorjaar de klinieken al snel overvol met mensen die bangig klaagden over griepachtige verschijnselen. Hoeveel daarvan was aanstellerij? Hoeveel waren gewoon ziekjes? Hoeveel hadden griep? Hoeveel hadden Mexicaanse griep? Niemand die het wist. En er was geen tijd om die horden kuchers en proesters te testen. Dan maar tellen. Het resultaat was gruwelijk.
En de deskundigen hier in Nederland schraapten hun kelen. De cameraploegen zoemden zonder de academische ziekenhuizen. Kijk, daar was de deskundige! En wat zei hij? Die nieuwe griep, die komt eraan. En onze weerstand is weerloos. Die griep zou veel en veel meer doden veroorzaken dan eerdere griepen. En er kwam geen einde aan. Kranten berichtten nauwgezet hoeveel slachtoffers er waren geteld – daar en daar en daar. Elke week schoven de deskundigen weer aan in de talkshows. Ernstige gezichten. Het kon heel, heel erg worden. Terwijl het hier zomerde was het natuurlijk winter op het Zuidelijk halfrond. Hoe zou de griep daar toeslaan? Welnu, daar gebeurde niet veel. Niks geen veel doden. Maar we mochten niet opgelucht ademhalen. Dat zegt niks, zeiden de deskundigen. Wacht maar af. En we rilden in ons bedje. En we keken televisie. De hele herfst. Tot diep in december. Totdat duidelijk werd dat de winter van 2009/2010 het mildste griepseizoen sinds vele, vele jaren was. De Mexicaanse griep was een watje. Maar ondertussen hadden regeringen wereldwijd voor miljarden aan tamiflu ingeslagen. Miljarden voor Roche. Want dat zou het enige antigriepmiddel zijn dat hielp. Het jaar daarop probeerden diezelfde regeringen hun voorraden tamiflu zo snel mogelijk weer te slijten aan landen waar ze nog steeds bang waren. Maar ook medicijnen verouderen. De meeste ambtenaren wisten dat er heel veel geld was weggegooid.
Tot zover is de Mexicaanse griep het verhaal van een mediahype, aangewakkerd door een veel te gemakkelijk opgeblazen medische inschatting. Het zoveelste voorbeeld van wat er kan gebeuren als iedereen gaat denken: ‘je kunt beter te veel dan te weinig waarschuwen’. (Herinnert u zich die IJslandse vulkaan die het Europese luchtruim schoon veegde?) Maar met de zaak-tamiflu is meer aan de hand. Daaraan zat van begin af aan een luchtje. Hielp het wel echt? Het middel moest met een rotvaart worden geproduceerd en verkocht – maar was het wel voldoende getest? Of probeerde fabrikant Roche een slaatje te slaan uit de wereldwijde paniek? Zat het bedrijf wellicht achter de golf aan deskundigen die met hun filosofie van ‘beter te hard geschreeuwd dan te weinig gezegd’ de verkoop van tamiflu op- en opstuwden?
Roche zei dat het middel werkte, maar heeft altijd geweigerd om de onderzoeksgegevens vrij te geven. Sindsdien is een deel van de medische wereld er heilig van overtuigd dat Roche de zaak bedondert. Maar regeringen worden geacht te handelen. Dat eist de burger. En dus bleven de bestellingen binnenstromen. Voor als de griep weer kwam. En dus kwam er ook geen einde aan de discussie.
Vorig jaar publiceerde het British Medical Journal een groot onderzoek (op basis van gegevens van meerdere, streng geselecteerde trials) waaruit bleek dat tamiflugebruikers net zo vaak in het ziekenhuis terechtkomen als niet-gebruikers. (Dat is uiteraard maar een subgroep van alle gebruikers. Verder bleek dat de tijd die ze daar doorbrachten iets korter was: 6,3 dagen in plaats van zeven. Kwamen ze wat later, en lagen ze daatom wat korter? Dachten ze met nog meer tamiflu sneller beter te zullen worden? Het verschil was in ieder geval gering. De onderzoekers waren zacht gezegd underimpressed. Het was eigenlijk wel duidelijk: tamiflu was waarschijnlijk gewoon placebo. Maar Roche gaf niet op.
Deze week verscheen in The Lancet een nieuwe studie, ook heel uitgebreid, nu gebaseerd op patiëntengegevens verstrekt door Roche, en uitgevoerd door onderzoekers die (de tegenstanders hapten gelijk toe) deels banden hebben met Roche en andere betrokken bedrijven. Is dat verdacht? Griepdeskundigen zónder commerciële banden zijn met een kaarsje te vinden. Conclusie van dat nieuwe, door Roche ondersteunde en volgens sommigen dus verdachte onderzoek: misschien dat tamiflu iets meer doet dan uit het eerdere onderzoek in de BMJ bleek. Maar het blijft weinig. En gezien de fikse bijwerkingen van het spul (braakneigingen, kotsen) konden ook deze onderzoekers niet zeggen: doe maar gerust.
Dit nieuwe onderzoek is hoogstwaarschijnlijk het laatste grote woord in de kwestie-tamiflu. En eigenlijk komt het erop neer dat Roche op elegante wijze probeert om zich van het slagveld terug te trekken. Een laatste klaroenstoot, nog even roepen dat je gelijk hebt, en wegwezen.
De Mexicaanse griep bleek achteraf een lachertje. De media genoten met volle getuigen van de paniek die ze zelf veroorzaakten, en de deskundigen lieten zich té makkelijk opzwepen door hun eigen behoefte aan aandacht én de vrees dat ze later het verwijt zouden krijgen onvoldoende te hebben gedaan. Tamiflu hoorde helemaal in het plaatje. Het was de uitkomst, de redding voor allen gemaakt door de wetenschap en het bedrijfsleven. Kranten schreeuwden da elke Nederlander er recht op had. Wat dat ook mocht kosten. Anders gingen we dood! Achteraf bleek het een kostbare misgreep, weinig meer dan een placebo gemaakt door fabrikanten die eerst geld wilden zien, en later wel met de bewijzen zouden komen. We zijn grotelijks bedonderd, toen. Maar het was wél een spannend jaar, 2009. En een hele dure grap.
