De medewerkers van de AIVD zijn professionals, maar ook idealisten. Werken voor de geheime dienst doe je niet voor de roem of voor het geld. Een geheime dienst past eigenlijk niet in een democratie, maar onze open samenleving kan helaas ook niet zonder. Ik heb de AIVD verdedigd tegen onverantwoorde bezuinigingen, toen de regering meer dan een derde van het budget wilde schrappen. Maar ik stel ook veel vragen over de geheime dienst, om fouten en misbruik te voorkomen. Vorige maand vierde de geheime dienst haar 70-jarig bestaan. Kort na de Tweede Wereldoorlog werd het Bureau Nationale Veiligheid (BNV) opgericht, in 1949 opgevolgd door de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) en in 2002 door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Over het functioneren van de AIVD heb ik de afgelopen jaren veel vragen gesteld, maar een aantal zaken is nog steeds niet duidelijk.
Met de moord op Theo van Gogh in november 2004 werd Nederland voor het eerst geconfronteerd met moslim-terrorisme. Sindsdien zijn veel mensen in ons land geradicaliseerd, maar hebben geen aanslagen meer plaatsgevonden. In hoeverre dat te danken is aan het werk van de AIVD, dat weten we niet – ook de successen van de dienst blijven geheim. De aanslag door Mohammed Bouyeri was wel aanleiding tot een onderzoek naar het optreden van de AIVD, die destijds veel fouten heeft gemaakt. Ook zijn belangrijke taps verdwenen, zoals van de contacten die Bouyeri had met leden van de Hofstadgroep. Daarom weten we nog steeds niet wie zijn handlangers waren. Vorig jaar heb ik aanvullend onderzoek gevraagd.
Dat zal er hopelijk toe leiden dat er snel meer duidelijkheid komt.
De AIVD mag dingen doen die niemand anders mag – en die diep kunnen ingrijpen in het leven van mensen. Zoals volgen en aftappen, maar ook valse informatie verspreiden en iemands leven verstoren. Daarom hebben we besloten dat mensen na vijf jaar bericht moeten krijgen als ze onderwerp zijn geweest van onderzoek. De AIVD kent deze ‘notificatieplicht’ vanaf 2007, maar was pas na jarenlang aandringen bereid hieraan – mondjesmaat – te voldoen. Zo’n notificatie is belangrijk voor mensen om zichzelf te kunnen verdedigen. Edwin de Roy van Zuydewijn vecht al vele jaren voor openheid over een onderzoek dat de dienst naar hem heeft gedaan, in opdracht van toenmalig prins Bernhard.
Ik wil graag alsnog inzicht in de banden die prins Bernhard had binnen de toenmalige BVD.
Onze geheime dienst heeft een belangrijke taak om de verspreiding van kernwapens in de wereld te voorkomen. De onthullingen van klokkenluider Frits Veerman hebben laten zien hoe Nederland in de Koude Oorlog echter een verlengstuk was van de Amerikaanse buitenlandse politiek. Veerman was in de jaren zeventig medewerker van Abdul Khan, medewerker van URENCO in Almelo. Khan was atoomspion voor Pakistan. Veerman onthulde een grootschalige spionage, die Pakistan aan kernwapens heeft geholpen. Waarschijnlijk in opdracht van de Amerikanen, die hiermee een tegenwicht wilden tegen atoommacht India, een land dat destijds goede banden had met de Sovjet-Unie.
Opheldering is ook belangrijk voor klokkenluider Veerman zelf, die is ontslagen en geïntimideerd en wiens leven door deze zaak is getekend.
De AIVD heeft zich vanaf haar oprichting nadrukkelijk bemoeid met – met name linkse – politieke partijen. Door in de media foutieve informatie over partijen te verspreiden en binnen partijen ruzies aan te wakkeren. De geheime dienst heeft ook zelf politieke partijen opgericht, zoals in de jaren zeventig de Marxistisch-Leninistische Partij Nederland (MLPN), die zelfs heeft meegedaan aan verkiezingen. De geheime dienst moet het openbare debat beschermen, maar niet beïnvloeden. Daarom ben ik ook tegen de inzet van journalisten door de AIVD of de MIVD. Ik wil niet dat mensen die in de media het nieuws duiden tegelijk in dienst zijn van de geheime dienst.
De inzet van journalisten als agenten in het buitenland kan bovendien de positie van andere journalisten in gevaar brengen.
Een belangrijke vraag die bij het jubileum van de AIVD zeker moet worden gesteld is: hoe onafhankelijk is eigenlijk onze geheime dienst? Is de AIVD, zoals klokkenluider Edward Snowden het noemde, een ‘schoothondje’ van de Amerikaanse NSA? Klopt het dat de Amerikanen ongecontroleerd gebruik kunnen maken van onze schotels in Burum? Waarom heeft de AIVD nog steeds geen idee hoe de NSA burgers in Nederland volgt en afluistert? Waarom durft de Nederlandse regering Snowden geen politiek asiel te verlenen? Waarom doet het hoofd van de AIVD de opmerkingen van deze klokkenluider af als ‘absolute bullshit‘? Allemaal vragen die nog wachten op een antwoord.
Het werk van de geheime dienst is geheim, maar fouten en misbruik mogen niet geheim blijven. De medewerkers van de AIVD verdienen onze steun, door te zorgen voor voldoende mensen en middelen. Maar de AIVD verdient ook een goede controle, juist om fouten en misbruik te voorkomen.
