De belangrijkste nieuwsfeiten uit het boek van Sharon Gesthuizen zijn al bekend en toch is er alle reden Schoonheid, Macht, Liefde te lezen. Het boek is een aanrader voor iedereen die weleens in een hiërarchische organisatie met een angstcultuur heeft gewerkt, waar iedereen bang is voor de leiding en niemand zich durft uit te spreken. Gesthuizen hield het ruim tien jaar binnen zo’n organisatie vol: de Tweede Kamerfractie van de SP. Maar hoe uniek is haar ervaring eigenlijk? Vrijwel alle partijen die na de SP opkwamen hebben ook geen volwaardige partijdemocratie.
Gesthuizen beschrijft hoe Jan Marijnissen een doorslaggevende invloed had op de fractie, ook toen hij allang was vertrokken als fractievoorzitter en als Kamerlid. Het afbranden van Kamerleden en medewerkers is bij de SP heel gewoon, vrijwel niemand zegt er iets van en vrijwel iedereen laat het aan de lopende band gebeuren. Individuele SP’ers moeten zich vooral niet bijzonder voelen, er eigen meningen op na houden of eigen ambities koesteren. Dat laatste blijkt heel duidelijk uit het einde van Gesthuizens boek, als zij – tegen de wil van de partijtop in – een gooi doet naar het partijvoorzitterschap.
De meest interessante reactie op dit boek staat op de omslag: NOS-verslaggever Dominique van der Heyde meldt dat ze niet wist dat de strijd van Gesthuizen zo hard was geweest. Het is illustratief voor de reacties uit de hele Haagse pers: ook voor hen is de SP een gesloten bolwerk. Hoe het er precies aan toe gaat, is vaak niet helemaal duidelijk. Door Gesthuizen is dat opeens een stuk helderder: individuele meningen tellen niet en de groepsgedachte overheerst. De partijtop bepaalt wat de lijn is en daar hoor je als lid – en zelfs als Kamerlid – simpelweg mee in te stemmen.
De vergelijking met de PVV dringt zich op, waar de situatie eigenlijk nog erger is. Waar bij de SP leden wel mee kunnen praten en op afdelingsniveau bij congressen het programma kunnen bepalen en de kandidatenlijst kunnen vaststellen – al gaat dat moeizaam – hebben leden er wel iets te zeggen. Bij de PVV heeft niemand iets te zeggen: de fractieleden zijn geheel afhankelijk van Wilders voor hun herverkiezing. Dat nodigt niet uit tot openlijke rebellie tegen de leider, bijvoorbeeld als het verkiezingsprogramma plotseling wordt gepresenteerd zonder enige interne consultatie.
Alle nieuwe partijen hanteren een variant van deze werkwijze die is gebaseerd op kadaverdiscipline. Het geldt bijvoorbeeld voor alle partijen op populistisch rechts: de leiding bepaalt alles en de leden moeten niet zeuren. Recent ging het om Voor Nederland (VNL), waar het partijbestuur simpelweg over alles mocht beslissen, maar ook om GeenPeil waar de leden niet beslisten over de interne organisatie of de kieslijst. Deze mislukte partijen passen in een lange geschiedenis van partijen met een hiërarchische structuur zonder echte inspraak voor al dan niet actieve leden.
Maar het gaat inmiddels niet alleen meer om marginale clubs die nooit werden verkozen. Dit probleem speelt ook bij DENK: er zijn wel congressen waar leden met elkaar kunnen praten en netwerken, maar besluitvorming, dat is daar niet aan de orde. Het bestuur is grotendeels gevuld met de eigen Kamerleden, terwijl het bestuur die politici zou moeten controleren. De slager keurt dus zijn eigen vlees. Bij 50Plus dient het ledenbestand op partijcongressen vooral als klapvee. Bij het partijcongres van de Partij voor de Dieren is de controledrang van de partijtop al eveneens goed zichtbaar.
Hoewel Forum voor Democratie democratischer lijkt met allerlei bevoegdheden voor leden om het programma en de kandidatenlijsten vast te stellen, is deze partij over vrijwel alle details onduidelijk. De statuten van FvD verwijzen op allerlei punten naar een huishoudelijk reglement wat nergens te vinden is. Handig als je als lid invloed wil uitoefenen. Amsterdammers kunnen zich momenteel aanmelden als gemeenteraadslid voor de partij, maar nergens is publieke informatie hoe de selectie gaat verlopen en wat de criteria zijn. Zo houdt het bestuur de handen vrij zelf alles op te leggen.
Gesthuizen geeft een uniek inkijkje in hoe een moderne, hiërarchisch opgezette partij werkt. Dit kan voor velen een spiegel zijn. Nieuwe partijen verschillen in hun controledwang, maar ondemocratisch zijn ze tot op zekere hoogte allemaal. Steeds bestaan er drempels voor leden om invloed uit te oefenen of is het simpelweg niet duidelijk hoe leden dat zouden kunnen doen. Hard applaus voor de partijtop resteert. Door Gesthuizens boek lijkt de SP nu het ergst van allemaal, maar haar pleidooi voor meer partijdemocratie verdient het om ook elders te worden gehoord.
Steun de verslaggeving van Chris Aalberts via crowdfundingplatform Voor de Kunst, voor meer verslaggeving over de Haagse en lokale politiek in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2018. Doneer hier.
