Veel zorgelijke gezichten deze week in Utrecht. Daar organiseerde het ‘Stimuleringsfonds voor de Journalistiek’ een conferentie over de toekomst van de regionale journalistiek. Die is ontzettend belangrijk, want zonder regionale journalistiek is de lokale democratie in gevaar. Juist deze journalistiek staat onder druk: bij veel gemeenteraden is de perstribune tegenwoordig leeg. Gelukkig heeft de verzamelde crème de la crème van journalistiek Nederland – aangevoerd voor journalistenvakbond NVJ – daar een oplossing voor.
Of het echt slecht gaat met de regionale journalistiek is trouwens nog maar de vraag. De regionale kranten van TMG maken winst, Follow the Money wil meer lokale onderzoeksjournalistiek doen en bij deze conferentie presenteert de Rotterdamse website Vers Beton een plan voor het opzetten van een eigen redactie voor onderzoeksjournalistiek. De eerste stappen zijn in Rotterdam inmiddels gezet. Eeva Liukku, hoofdredacteur van Vers Beton, vertelt dat haar site vrijwel dagelijks stukken publiceert en inmiddels 30.000 tot 50.000 unieke bezoekers per maand heeft.
Meerdere aanwezigen vinden dit aantal weinig. Zij zijn niet goed bij hun hoofd. Voor een website met unieke achtergronden en opinie over Rotterdam zijn deze aantallen juist imposant, zeker aangezien Vers Beton nog nooit één cent aan marketing heeft uitgegeven. Er is maar één probleem: de site was lange tijd een vrijwilligersinitiatief en dat is het grotendeels nog steeds. De hoofdredacteur krijgt een minimale vergoeding en wil daarom donateurs werven. Dit moet de website ook op langere termijn houdbaar maken. Het moet zes euro per maand gaan kosten.
Vers Beton illustreert het probleem van veel nieuwe media-initiatieven. Ze worden met veel liefde gemaakt, voegen ook inhoudelijk iets toe en bereiken behoorlijke aantallen mensen. Maar rendabel zijn ze niet omdat de betaalbereidheid onder consumenten voor nieuws en informatie – in tegenstelling tot die voor series en films – minimaal is. Vers Beton wil geen betaalmuur want ze wil toegankelijk zijn voor iedereen en een betaalmuur schrikt nieuwe lezers af. Dat betekent dat de site is overgeleverd aan een donatie-model. Aan de goodwill van lezers dus.
Twee uur later vindt in dezelfde zaal een afsluitende paneldiscussie plaats. Onder leiding van een medewerker van BNNVARA discussiëren de aanwezigen over de toekomst van de regionale journalistiek. Instemmende reacties bij de eerste stelling: niet het product van de regionale journalistiek is het probleem, maar het businessmodel. Een oud-lector van Hogeschool Windesheim mag zeggen dat het businessmodel tegenwoordig heel problematisch is en een meneer van journalistenvakbond NVJ echo’t haar na.
Daar is de oplossing al: een lokaal mediafonds. Een wethouder uit Leiden legt zijn initiatief om lokale journalistiek te financieren uit. Ja, dit soort door de overheid gefinancierde journalistiek kent problemen met de onafhankelijkheid, maar “we moeten toch wat”. Ondertussen blijkt dat juist Leiden een relatief rijk lokaal medialandschap heeft. Niemand in de zaal vraagt naar de logica om juist in deze stad subsidie uit te delen. De hele zaal knikt bij de stelling dat lokale mediafondsen een goed idee zijn. Alleen uw verslaggever waagt het ermee oneens te zijn.
Meteen bestraffende woorden van de NVJ-meneer.
Hoe is het mogelijk dat er nieuwe mediabedrijven zijn ontstaan die ook succes hebben? Landelijk bestaan ze en iedereen kent ze: GeenStijl, Dagelijkse Standaard, De Correspondent, Vice, Follow the Money en TPO. Lokaal is het moeilijker, maar Sikkom in Groningen – naar verluid net niet winstgevend – en Vers Beton in Rotterdam timmeren aan de weg. Wat zou de meest effectieve manier zijn om dit soort nieuwe, onafhankelijke initiatieven de nek om te draaien? Juist: met subsidie hun oud-mediale concurrenten in de lucht houden zodat er geen ruimte voor vernieuwing ontstaat.
Waarom verdwijnen mediatitels? Omdat ze hun publiek niet voldoende aanspreken. Subsidie geven heeft geen zin want media moeten om waardevol te zijn niet alleen gemaakt maar ook geconsumeerd worden. Dat is juist een probleem bij al die oud-mediale titels in nood. Door hen subsidie te geven wordt journalistiek ondernemerschap ontmoedigd, neemt de journalistieke onafhankelijkheid af, neemt de verstatelijking van de journalistiek toe, het vertrouwen in de journalistiek af en leert het publiek nooit dat zij mee moet betalen aan een goede, echt onafhankelijke nieuwsvoorziening.
De zaal klapt nog eens voor de subsidie-initiatieven waar men binnenkort zelf gebruik van hoopt te maken. In de Nederlandse journalistiek staat niet het belang van de journalistiek, maar van journalistieke banen centraal. En dan ook nog alleen die banen bij media die hun einde zien naderen.
