Nepnieuws is een groot probleem, dat weten we allemaal. Het is dus de vraag hoe we dit probleem zo snel mogelijk de wereld uit kunnen helpen. Deze week verscheen er onverwacht een oplossing aan de horizon. Er is groot onderzoek gedaan naar de Nederlandse online nieuwsconsumptie. Als we door de tabellen van deze ‘Mediamonitor’ van het Commissariaat voor de Media struinen, leren we niet alleen veel over nieuws, maar onbedoeld ook hoe ministers als Kajsa Ollongren voortaan kunnen beredeneren dat nepnieuws van overheidswege moet worden aangepakt. Een viertrapsraket.
Nieuws wordt steeds meer online geconsumeerd: de oplage van dagbladen is in vijftien jaar tijd bijna met de helft gedaald en die van tijdschriften met zo’n 42 procent. Ook de luistertijd naar radio neemt af en sinds 2014 ook de kijktijd naar tv. Het lijkt niet lang meer te duren voordat online media de televisie definitief als belangrijkste nieuwsbron verslaan. 52 procent van de ondervraagden heeft de afgelopen week sociale media gebruikt om nieuws te consumeren en jongeren gebruiken sociale media twee keer zo vaak voor nieuws als ouderen.
Gelukkig hebben Nederlanders veel vertrouwen in het nieuws. Een ruime meerderheid van de bevolking is het eens met de stelling dat je ‘het merendeel van het nieuws meestal kunt vertrouwen’. Dat gaat over nieuws in het algemeen. Het nieuws wat men zelf consumeert wordt nog meer vertrouwd. Het nieuws op sociale media wordt juist kritischer bekeken: zeker een derde van de ondervraagden denkt dat dit nieuws meestal niet te vertrouwen is en nog eens veertig procent twijfelt. Juist het gebruik van dit type nieuws neemt toe.
Dat is dus alarmerend: juist het nieuws wat steeds meer wordt geconsumeerd wordt minder vertrouwd. Daar komt bij dat burgers zich zorgen maken over nepnieuws. Ruim een kwart van de bevolking zegt zich zorgen te maken over wat echt en wat nep is op internet. Slechts een kwart maakt zich daar helemaal geen zorgen over. Meer dan veertig procent maakt zich zeer of buitengewoon veel zorgen over verhalen die zijn verzonnen om politieke of commerciële redenen of over verhalen waarin feiten worden verdraaid om een bepaald doel te bereiken.
48 procent van de respondenten denkt afgelopen week met nepnieuws in aanraking te zijn gekomen. Driekwart van de ondervraagden wil dat technologische bedrijven als Facebook en Google iets doen om nepnieuws makkelijker te onderscheiden van echt nieuws. Een soortgelijk percentage vindt dat mediabedrijven en journalisten dit moeten doen en nog eens 67 procent van de bevolking wil dat de overheid dit doet. Al met al een breed pleidooi van de burger tegen vrije informatieverstrekking via internet. Welke politicus zou daar nou niet naar willen luisteren?
Afgelopen week presenteerde het Commissariaat voor de Media de uitkomsten van dit onderzoek in een zaaltje aan een groep journalisten. ‘Een mooie legitimatie voor Ollongren’, zei een journalist in de zaal meteen. Zo is het: u kunt er inderdaad op rekenen dat de politiek dit signaal vroeg of laat gaat oppikken.
Het kan ook anders. Hetzelfde onderzoek laat zien dat 13 procent van de bevolking afgelopen jaar voor een online nieuwsdienst heeft betaald. Dat is vergeleken met andere landen extreem laag. In dit onderzoek zegt zestig procent het ‘zeer onwaarschijnlijk’ te vinden voor online nieuws te betalen en nog eens twintig procent vindt dat ‘enigszins onwaarschijnlijk’. Daarnaast heeft een kwart van de respondenten een adblocker geïnstalleerd. Zo wordt het verzorgen van een onafhankelijke online nieuwsvoorziening langzaamaan zo goed als onmogelijk. Als journalisten niet meer betaald kunnen worden, controleert niemand nog iets. Dat vergroot de kans dat de overheid vroeg of laat in dit gat stapt.
De keuze is dus aan u. Ollongren kan met dit onderzoek in de hand prima beargumenteren dat de overheid hoog nodig iets moet doen aan nepnieuws. Als u Ollongren niet vertrouwt, kunt u deze taak ook aan journalisten overlaten, maar dan moet u toch echt wat vaker uw portemonnee trekken.
