Van mijn vroegere manager bij Heineken, een bedrijfsfilosoof, heb ik de tik overgenomen om sommige zaken te bezien als reeksen. Wij werkten indertijd met circulatie-enveloppen voor het verspreiden van interne post. Deze sterke enveloppen met gaten konden tot wel 80 keer gebruikt worden waarbij je alleen de naam van de verzender en ontvanger op de buitenkant hoefde te noteren. Mijn filosofische manager vond het fascinerend de namenreeksen op de enveloppen te duiden en verbond er prachtige theorieën aan. Sindsdien zie ik boeken op een stapel (en andere zaken) als reeksen.
Zojuist viel mijn blik op een van mijn boekenstapels (ik heb geen plank of kast) en werd ik aangetrokken door een reeks van drie: bovenop ligt Amsterdam van Russell Shorto, een afscheidscadeau dat ik in 2014 heb gekregen van mijn oud-Heineken collega’s. Daaronder ligt het boek What´s up with Catalonia? (2013). Zelf gekocht. Helemaal onderop ligt Spanje achter de schermen (2001) van Steven Adolf, in 2016 ontvangen van mijn Nederlandse vrienden bij het behalen van mijn doctorstitel. De Amsterdam-Catalonië-Spanje reeks zit gespannen in mijn hoofd. Hoe dit te duiden?
Van de drie boeken heb ik alleen de middelste gelezen, What´s up with Catalonia?. Wellicht wordt het tijd dat ik ook de andere twee boeken ga lezen. Ik ben niet bijgelovig, maar het kan bijna niet anders dat er een reden bestaat de drie boeken zo op en onder elkaar liggen.
De simpelste verklaring is dat ik mijn thuis in Amsterdam, volgens Shorto de meest vrijzinnige stad ter wereld, heb ingeruild voor een goddelijk leven in Barcelona, Catalonië, Spanje. Maar er is meer. Het Spanje-boek van Adolf heeft de titel Achter de schermen. Nu is dat is voor velerlei interpretaties vatbaar. Maar let op, en nu komt het, de ondertitel luidt: De feestelijke herrijzenis van een democratie.
Mijn buren ervaren in het geheel geen feestelijke herrijzenis van de Spaanse democratie. Terwijl zij zich notabene zo’n 5 tot 8 meter rechts, links, onder en boven van dit boek bevinden hebben ze slapeloze nachten over het huidige democratische gehalte van hun regio, hun natie en hun continent. De opeenvolging van recente gebeurtenissen; het neerslaan van vreedzame kiezers in het onafhankelijkheidsreferendum, de cruiseschepen met duizenden politiemensen uit Madrid in de haven van Barcelona en de overname van de macht van de deelstaat regering duizelen mijn buren in hun onrustige slaap. Sinds kort praten zij over Madrid in termen van het fascistische regime en beschouwen zij de intimidatie als ondermijning van de democratische waarden van hun regio, land en continent.
Het is alsof de Spaanse dreiging in de vorm van het boek van Adolf al sinds langere tijd in mijn privédomein, en daarmee ook in dat van mijn Catalaanse buren aanwezig is. Al die tijd lag het er al. Ongelezen. Maar ook het Catalaanse boek ligt er al tijden. In 33 essays over the causes which impel them to seperation (‘de oorzaken die de scheiding veroorzaken’) geeft het boek inzage in de politieke, economische en taalkundige achtergronden van de onafhankelijkheidsgedachten van mijn buren.
Ver van de reeks staat naast de fles brandy het boek Saluut aan Catalonië (Homage de Catalonia) van George Orwell. Het is al even geleden dat ik het gelezen heb, maar ik herinner mij de vervreemding die de auteur beschreef in relatie tot de oorzaken en actoren van de Spaanse burgeroorlog (1936 tot 1939). Wie vocht nu alweer tegen wie en waarom? Orwell werd teleurgesteld in zijn strijd tegen de fascisten. Enige naïviteit wordt hem verweten, alsof men een fascistisch bewind zomaar kon vervangen door een heuse democratie. Had Orwell zich een te letterlijk beeld geformuleerd van goed en kwaad of was hij bedwelmd door zijn bredere idealistische ideeën van gelijkheid en vrijheid? Of werkten de opeenvolgingen van gebeurtenissen voor hem vervreemdend? Het zal hem ongetwijfeld slapeloze nachten hebben opgeleverd.
Het duiden van mijn stapeltje boeken blijft giswerk. Laat ik maar beginnen met de feestelijke herrijzenis van de Spaanse democratie te lezen. Wellicht helpt het. Als het niet bevalt kan ik gelukkig altijd nog terug naar de meest vrijzinnige stad ter wereld: Amsterdam.
