Een gezond evenwicht met de omgeving is een belangrijke voorwaarde voor een organisme om te overleven. Schadelijke invloeden moeten buiten de deur worden gehouden en dat wat bijdraagt aan het instandhouden, de groei of het voortbestaan laten we binnen. Het immuun- of afweersysteem is één van de belangrijkste systemen om dit evenwicht met de buitenwereld te waarborgen. Een verzwakt immuunsysteem leidt tot infecties, zoals we bijvoorbeeld zien bij AIDS. Het Hiv-virus schakelt het immuunsysteem op geniale wijze uit, waardoor micro-organismen die normaal geen schijn van kans hebben het lichaam weten binnen te dringen. Patiënten overlijden omdat ze letterlijk overwoekerd worden door onder andere schimmels die zich nestelen in longen en hersenen. Kankercellen zijn het immuunsysteem vaak te slim af doordat ze zich kunnen vermommen en niet op tijd herkend en uitgeschakeld worden door onze afweer.
Het immuunsysteem kan ook te scherp afgesteld zijn. Dit leidt weer tot andere aandoeningen. Auto-immuun ziektes, zoals suikerziekte en reuma, waarbij het lichaam zich als het ware tegen zichzelf keert en probeert bepaalde weefsels te vernietigen. Deze aandoeningen kunnen desastreus verlopen en zelfs dodelijk zijn omdat bijvoorbeeld je nieren worden uitgeschakeld. Onze maatschappij zou je kunnen beschouwen als een levend organisme. We dragen met elkaar de verantwoordelijkheid om gezond te zijn en te blijven. Hoe doen we dat eigenlijk? Kan de maatschappij ook geïnfecteerd raken, kanker krijgen of bepaalde elementen vernietigen terwijl dat eigenlijk niet de bedoeling is?
Een goed immuunsysteem functioneert, net als alle regelsystemen in het lichaam, bij de gratie van nauwkeurig op elkaar afgestelde elementen van dat systeem. Er bestaat een onuitgesproken hiërarchie waarin elk element een duidelijk omschreven taak heeft en ‘nutteloos’ is per definitie schadelijk voor het geheel. Zijn wij als samenleving of ‘systeem’ na alle structurele veranderingen van de afgelopen decennia nog voldoende op elkaar afgestemd om actuele en toekomstige uitdagingen het hoofd te kunnen bieden?
In een gesprek met Jort Kelder constateerde voormalig SP-leider Jan Marijnissen “dat de gezamenlijkheid die in Nederland heerste na de Tweede Wereldoorlog is veranderd in een doorgeslagen individualisme”. Marijnissen stelt in datzelfde gesprek dat berichten over zelfverrijking aan de top en de afbraak van sociale zekerheid een voedingsbodem zijn voor wantrouwen onder de bevolking. Kelder citeert in dit verband interessant onderzoek dat uitwijst dat het de mensen uit de lagere en middelklasse zijn, die bij promotie naar hogere functies zichzelf niet kunnen inhouden in tegenstelling tot de oorspronkelijke elite die de sociale component toch meer in hun DNA lijkt te hebben en dus meer in het belang van generaties denkt.
Daarnaast zie je de tendens dat de toenemende kritische houding bij de bevolking, voortkomend uit het individualisme doorslaat bij gebrek aan weerwoord van de elite, die tegenwoordig simpelweg ook minder recht van spreken omdat ze haar eigen belang vaak primair voor ogen heeft. Ook de misplaatste perceptie dat jouw ‘mening’ over ongeacht welk onderwerp net zo belangrijk is als die van een hoogleraar draagt bij aan het wegvallen van natuurlijke structuren die op elkaar zijn afgestemd en die elkaar zouden moeten aanvullen en versterken.
Kortom, oude structuren zijn weggevallen en er is nog geen nieuwe functionele structuur voor in de plaats gekomen om ‘future-fit’ te zijn als maatschappij.
Dat dit chaotisch vacuüm riskant is, blijkt uit de perikelen rond ons zorgstelsel, dat in feite de basis van een gezonde samenleving zou moeten zijn. Een volstrekt incapabele elite gebruikt dit onderwerp om haar tanende machtspositie te versterken ten koste van de burger, die niet meer begrijpt waar het over gaat. Zoals de wanhopige journalist die me vorige week opbelde met de vraag of wij het op ‘de werkvloer’ nog wel begrijpen. Ik wil eigenlijk maar één ding begrijpen: mensen die ziek zijn in onze samenleving moeten goede zorg krijgen. Zoals Youp van ’t Hek afgelopen zaterdag in NRC Handelsblad schreef: ‘de verzekering is ooit in het leven geroepen om risico’s te spreiden. Het woord winst bestond niet in die kringen’.
Een goed functionerend immuunsysteem herkent elementen die niet thuishoren in een gezond organisme en die potentieel schadelijk zijn. Het wordt tijd dat we onze posities innemen zodat we weer als samenhangend geheel kunnen functioneren om te elimineren wat ons voortbestaan bedreigt.
