Politiek is niet voor bange mensen. Toch blijken veel politici net gewone mensen als het echt moeilijk wordt. Excuses en uitwegen worden gevonden en de verantwoordelijkheid om, namens ons, grote problemen aan te pakken wordt ontlopen.
Het had een haar en veel politieke moed gescheeld of Duitsland had op het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis de eigen grenzen gesloten. Duizenden asielzoekers onderweg naar het beloofde land, zouden – daar eenmaal gearriveerd – voor een dichte deur staan. De maximale opnamecapaciteit in Duitsland was bereikt en een krachtig signaal was nodig om de eindeloze stroom asielzoekers te stoppen.
Er was een uitgewerkt plan, extra agenten waren naar de grens met Oostenrijk gestuurd en bussen stonden klaar om asielzoekers weg te voeren. Het is 12 september 2015. De operatie werd twee dagen voor aanvang afgeblazen. De reden: geen politicus binnen de CDU/SPD-coalitie durfde de verantwoordelijkheid aan.
Dit cruciale moment in de vluchtelingencrisis in Europa is te lezen in het boek Die Getriebenen – Merkels Flüchtlingspolitik van de Duitse onderzoeksjournalist Robin Alexander, dat maandag verschijnt. Een fascinerend boek met natuurlijk ook dat andere cruciale moment, twee weken eerder.
Dan lezen nog eens honderdduizenden vluchtelingen, in Turkije of al onderweg, Merkels beroemde woorden “Wir schaffen das” op hun mobiele telefoon. Bedoeld in Duitsland als geruststelling, elders opgevat als uitnodiging deze kant op te komen. De krant Welt am Sonntag kreeg een proefdruk van het boek.
Volgens Alexander sneuvelt het besluit de grens met Oostenrijk af te grendelen op onduidelijke juridische implicaties en vooral op het vooruitzicht van beelden waarop asielzoekers hardhandig worden afgevoerd door Duitse politie-agenten. Dat dit soort beelden uit Duitsland de wereld over gaan is voor Merkel en minister De Maziérre van Binnenlandse Zaken uit den boze. De operatie wordt afgeblazen; de grens blijft open. Niet vanwege medemenselijkheid, maar als gevolg van juridische twijfel en schaamte.
De schaamte als tegenpool van schaamteloos vat u misschien op als deugd, helemaal als motief in de politiek. Maar het geweten van politici is hier toch wel heel ver weg. In het geval van Merkel en De Maziérre zit namelijk niet hun gewéten het sluiten van de grenzen in de weg, maar hun angst gestigmatiseerd te worden als een nieuwe generatie Duitse leiders zonder hart. De vrees voor reputatieschade belemmert hen de maatregelen te nemen, die zij eigenlijk noodzakelijk achten.
De schaamte zit diep als het om de behandeling van nieuwkomers gaat. Een erfenis uit het donkere verleden van Europa waar we zo graag voor altijd vanaf zouden willen.
In een aflevering van de NPO-documentaireserie Politicologica zien we hoe de top van de PvdA uiteindelijk erkent dat zij jarenlang de problemen rond immigratie en integratie, tegen beter weten in, hebben ontkend. De verkleuring van wijken, de oude arbeidersklasse in de knel, de groei van het aantal Marokkaanse jeugdbendes. Wouter Bos, Rob Oudkerk, Felix Rottenberg en de rest van de partij, ze hebben het allemaal gezien en geweten, maar de angst om voor fout uitgemaakt te worden won het steeds van de politieke en bestuurlijke verantwoordelijkheid er iets aan te doen.
Toenmalig PvdA-lijstrekker in de hoofdstad Rob Oudkerk bekent dat hij in opdracht van de PvdA-top móest liegen over deze grote maatschappelijke problemen in debat met Pim Fortuyn, die ze wel aankaartte. We weten welke sigmatisering Fortuyn ten deel viel. En we weten ook dat die kwam uit de hoek met de politici die de moed ontbeerden, om die problemen te benoemen en met oplossingen aan de slag te gaan. Uit angst zelf gestigmatiseerd te worden werd Fortuyn gestigmatiseerd. Hij die de moed wel had, zou er uiteindelijk de hoogste prijs voor betalen.
Schone handen politiek heeft dramatische gevolgen voor elke samenleving. De ijdelheid wint, het vuile werk blijft liggen, problemen worden groter en het volk verliest vertrouwen in z’n vertegenwoordigers. De PvdA betaalt daar volgende week een historische verkiezingsuitslag voor. Ontdaan van durf, dadendrang en achterban is de relevantie van die partij na 15 maart een raadsel.
Het is mogelijk het lot van alle bange politici, die groot maatschappelijk ongemak omzeilen en met holle slogans van hoop en verbinding over de problemen heen praten. Als het echt moeilijk wordt gaan bij hen niet de handen uit de mouwen voor het landsbelang, maar om de eigen reputatie schoon te houden. Het is aan de kiezers om dat op tijd te signaleren.
Deze column werd eerder gepubliceerd op RTL Z.
