‘Nederland helpt HEMA, HEMA helpt Nederland’. Een veelzeggende en intrigerende verkoop-slogan. Is een commercieel bedrijf werkelijk in staat om Nederland te helpen? Het primaire doel van een commerciële onderneming is toch heus om van dubbeltjes kwartjes te maken. En daar is op zich natuurlijk helemaal niks mis mee. Sheldon Wolin, een Amerikaanse politieke filosoof en schrijver kijkt in zijn boek ‘Democracy Incorporated’ (2008) iets verder dan de gemiddelde Westerse neus lang is en signaleert een zorgwekkende ontwikkeling. Samenvattend stelt hij dat ondernemingen inmiddels ons leven bepalen, onze vrijheid inperken en ons reduceren tot ‘consumerende monaden’.
Complexiteit en globalisering hebben de wereld en haar dynamiek voor de meeste burgers (en bestuurders) ondoorgrondelijk gemaakt. We halen onze schouders op en kunnen nog net ‘aankoop voltooien’ bevestigen met onze vadsige vingertjes. Liegen en bedriegen zijn aan de orde van de dag, maar ‘we kunnen er niks mee’ want het is toch maar moedig dat topmannen van ABN Amro en ING afstand doen van hun bonus. Ondernemingen hebben alle belang bij deze collectieve passiviteit en als we het maar even dreigen te begrijpen worden we systematisch afgeleid met onzin-thema’s zoals Zwarte Piet, Fuck de Koning en een shitload aan zinloos entertainment. Dissidenten worden probleemloos genegeerd of gedemoniseerd.
Politieke verkiezingen hebben het niveau van een gemiddelde Miss-verkiezing en de kandidaat die het hardste roept ‘Omo wast toch schoner’ mag in zijn volgende termijn de belangen behartigen van de commercie, zoals van tevoren afgesproken. De illusie van de democratie wordt weer even opgetuigd en we zijn ontroerend in onze naïeve veronderstelling dat we echt invloed kunnen uitoefenen.
‘1984’ van George Orwell en ‘A brave new World’ van Aldous Huxley waren helaas nog nooit zo actueel. De folteraar van Winston Smith, de hoofdpersoon in 1984:
“Gewone menselijke gevoelens zal je nooit meer kennen. Van binnen ben je gestorven. Liefde, vriendschap, levensvreugde, vrolijkheid, nieuwsgierigheid, moed of integriteit zal je niet meer voelen. Je zal helemaal leeg zijn. We zullen je leegknijpen en vervolgens opvullen met onszelf’.”
We hebben inmiddels een zogenoemde ‘Achterbankgeneratie’ die geen tijd meer heeft om een eigen identiteit te ontwikkelen en rond het 20e levensjaar en masse bij de GGZ beland, aldus een recente uitzending van het programma Zembla.
In een wanhopige poging om nog iets van een identiteit te voelen roepen we tegenwoordig bij alles je suis, waarmee we dan tegelijkertijd weer in die felbegeerde slachtofferrol terechtkomen. Alles beter dan te moeten erkennen dat we geen verantwoordelijkheid meer kunnen nemen en dragen.
Ondernemingen bezitten inmiddels niet alleen de media, maar ook zorg en onderwijs. Overal zijn systeem-managers neergezet en hun expertise en doelstelling is om het systeem te bewaken. Kritische geesten worden geluidloos ingelijfd in het web van wederzijdse belangen en in slaap gesust met macht en geld. Het Maagdenhuis revisited.
In ‘The Theory of Moral Sentiments’ uit 1759 beschrijft Adam Smith al het principe van de ‘Onzichtbare hand’. Het zelfregulerende effect van een markt waar iedereen slechts eigenbelang nastreeft, maar daarmee collectief welvaart weet te creëren. Deze onzichtbare hand werkt via eigenbelang, mededinging en marktwerking en wordt aangehaald om een markt van laisser faire te rechtvaardigen. De desastreuze gevolgen van deze ontwikkeling worden steeds zichtbaarder in bijvoorbeeld de zorg. Om adequate zorg te kunnen bieden en toch het hoofd boven water te houden in de commerciële slangenkuil, is fraude inmiddels bijna legitiem geworden.
Het privatiseren van instellingen die primair voortkwamen uit onze sociale democratie onder het motto van efficiëntie en kostenbesparing is een lepe manier van ondernemingen om invloed en winst te garanderen en te vergroten. Stilzwijgend wordt ons dagelijks leven geïnfiltreerd, een revolutie zonder vlag, lied of gezicht.
Kapitalisme vertoont dezelfde kenmerken als een kwaadaardige tumor: grenzen bestaan niet en genoeg smaakt altijd naar meer. De Zeven Hoofdzonden vieren hoogtij. Hoogmoed, hebzucht, onmatigheid en luiheid zijn je ticket to Utopia. Homo homini lupus est. De paradox is dat onze natuurlijke aard steeds meer komt bovendrijven, waardoor we ons steeds minder kunnen onderscheiden van de dierenwereld en menselijke deugden zoals opoffering en onbaatzuchtigheid verbleken.
De HEMA houdt ons een worst voor ogen want wij helpen HEMA en niet andersom. De maatschappij als schone slaapster. Helaas hoeven wij niet te rekenen op een prins die de doornen wegkapt om ons wakker te kussen. Wij worden waarschijnlijk hardhandig wakkergeschud door de realiteit die op ons afkomt vanuit de rest van de wereld, want op deze manier heeft niemand meer belang bij onze veiligheid.
Deze column is opgedragen aan Hans Jansen
