Veel artsen maken zich zorgen omdat ze dagelijks worden geconfronteerd met het feit dat de Verzorgingsstaat is verworden tot een Verwaarlozingsstaat. ‘Heb uw naaste lief als u zelf’, lijkt ogenschijnlijk de belangrijkste pijler onder onze Verzorgingsstaat, haar oorsprong ademt vooral pragmatiek. In de beginjaren van de Tweede Wereldoorlog voerden de Britse premier Winston Churchill en de Amerikaanse president Franklin Roosevelt gesprekken over wat de Westerse regeringen zouden moeten doen ná de oorlog om de ‘gewone man’ te beschermen tegen crisis en werkeloosheid.
Voormalig SCP directeur Paul Schnabel schrijft hierover:
“Wat we ons goed moeten realiseren, is dat de aanzet tot het stelsel van sociale zekerheid niet primair voortkwam uit naastenliefde of uit een gevoel van betrokkenheid met de minder fortuinlijke medeburger. Het hele idee van zorg en veiligheid voor de burger vloeide voort uit een wel begrepen eigenbelang van de regerende elites. Dit is niet kwaadaardig bedoeld; de elites zagen het zelf ook zo. Als zij de burgers geen basale zekerheid zouden bieden, dan zouden de laatsten de lokroep van totalitaire ideologieën waarschijnlijk niet kunnen weerstaan.”
In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werd de Nederlandse Verzorgingsstaat geleidelijk uitgebouwd. Een uitgebreid stelsel van uitkeringen, publieke gezondheidszorg, onderwijs en een groeiend aantal ambtenaren werd gefinancierd vanuit stijgende belastingen en premieopbrengsten. Dit ging lange tijd goed, totdat begin jaren tachtig het stelsel onbetaalbaar werd en hervormingen noodzakelijk waren om een financiële crisis te bezweren. Maar die crisis verbleekt als je beseft dat het principe van de Verzorgingsstaat zélf inmiddels tot een morele crisis heeft geleid.
De Verzorgingsstaat heeft de neiging om zelfredzaamheid van mensen te ondermijnen waardoor deze staatsvorm zichzelf uiteindelijk altijd weer legitimeert. Daarbij zit het in de aard van ons beest dat we bij nivellering eerder kiezen voor lui dan voor hard werken. Het gevolg is dat verspilling en inefficiëntie, inherent aan de huidige Verzorgingsstaat, zowel arm als rijk uiteindelijk armer maken, afgezien van een geprivilegieerde graaiende toplaag.
Belangrijke kwaliteiten zoals verantwoordelijkheid en solidariteit worden uitbesteed aan onpersoonlijke instituten, waardoor het principe ‘ik ben mijn broeders hoeder’ irrelevant wordt en liefdadigheid ten onrechte de oubollige sfeer ademt van ‘A Christmas Carol’ van Charles Dickens.
Sinds jaar en dag selecteert en subsidieert de Overheid instellingen waarvan zij denkt dat ze de Verzorgingsstaat in stand zullen houden. Dat lijkt op zorgzaamheid maar je zou het ook kunnen beschouwen als een elitaire en opgelegde vorm van solidariteit. Filosofe Ayn Rand had het in de jaren 50 al snel bekeken en fulmineerde heftig tegen het fundamentele principe van de Verzorgingsstaat door samenvattend te spreken van ‘het falende financiële systeem, de corrupte overheid en het dramatische gebrek aan persoonlijke innerlijke beschaving en ethiek van bestuurders inclusief een volksdeel van parasieten. (Atlas Shrugged, 1957)
Maar is zoveel cynisme terecht? Een groeiende groep artsen denkt helaas van wel.
Het blijkt namelijk dat de Roergangers van diezelfde Verzorgingsstaat op essentiële punten liever voor commerciële belangen kiezen, onder het valse voorwendsel van ‘vrijheid’ en ‘autonomie’ dan voor het (gezondheids-) belang van de burger. Expertise en een ouderwets verantwoordelijkheidsgevoel zijn niet leidend bij besluitvorming, wél parameters zoals kosten- en beddenreductie, winstoptimalisatie en ‘groei’, whatever that may be.
Natuurlijk, er zijn ontelbare commissies die ontelbare rapporten schrijven, inclusief verstandige aanbevelingen, maar die gooien bewindslieden soepeltjes in de papierbak, terwijl ze roepen: ‘ja hoor, verbind maar door met Nestlé, Unilever of Philipp Morris, altijd goed om even bij te praten’.
Terug naar de bezorgde dokters, want wat zien we in onze spreekkamers en vaak ook daarbuiten? Een treurige stoet van zieke mensen die te dik zijn omdat het ons zo makkelijk wordt gemaakt om slechte voeding te kopen met teveel vet en suiker. Patiënten die geen stap meer kunnen zetten zonder een zuurstofmasker omdat ze sinds hun jeugd verslaafd zijn en hun longen in al die jaren kapot hebben gerookt. Kankerpatiënten die de dupe zijn geworden van de verkeerde lifestyle en vroegtijdig aan hun einde komen. Psychiatrische patiënten die verward en verwaarloosd over straat zwerven omdat ze uit huis zijn gezet en er geen opvang voor ze is. Onze kinderen, zó laveloos en gedrogeerd dat ze zich niet meer realiseren dat deze trein genadeloos doordendert.
Kortom, vermijdbaar leed waar we als democratie verantwoordelijk voor zijn. Scrooge werd bezocht door ‘de geest van de toekomst’, die hem onthulde wat er mis zou gaan. Wij zien het elke dag in de spreekkamer en het spijt ons zeer.
