Het Duitse weekblad Der Spiegel bracht deze week in een themanummer over ‘Duitse woede‘ een interview met Stephan Grunewald, de Keulse psycholoog die in zijn werk – hij schrijft ook boeken – heel Duitsland op zijn ‘couch’ legt. Hij deed bijvoorbeeld onderzoek naar wat de Duitse kiezer kort voor de verkiezingen beweegt en hij concludeert: ‘de burger is labiel, in hem borrelt het en heerst rumoer’. Grunewald omschrijft Duitsland als een onscherpe foto – enerzijds is het een verwaarloosd land, anderzijds is het een eiland van welvaart in een zee van risico’s. ‘Dat alles is ‘kippelig’ (wankel) en leidt tot emotionele uitbarstingen, zegt hij. ‘Zoveel boosheid en woede als er nu heerst heb ik nog nooit gezien’.
Hij heeft gelijk, maar ook weer niet. Maatschappelijke maar ook individuele problemen alleen creëren geen woede. Hoe groot die ook zijn. Daarvoor is meer nodig. Je kan zelfs zeggen dat wat Grunewald beschrijft – een verwaarloosd land, onzekerheid en een ‘rumoerige’ geest – onder normale omstandigheden juist eerder ingrediënten voor handelen zijn, voor het kiezen van nieuwe leiders, voor burgermoed en gemeenschapszin – niet voor (zelf)destructief gedrag en onderwerping aan een bemoeizuchtige, controlerende staat. Dat komt door iets anders. Labiel wordt je door een ‘kippelig’ zelfbeeld – nou ja, door uitputting eigenlijk.
Een uitdrukking van die collectieve uitputting vond ik vanochtend in het bericht dat AfD ‘spitzenkandidaat’ Alexander Gauland begin september op een bijeenkomst had gezegd dat ‘Duitsland ook trots mag zijn op de Duitse soldaten uit de Tweede Wereldoorlog, want dat zijn de Engelsen en Fransen toch ook?’ Spreekt Gauland namens velen? Ik denk het niet. Dit gaat immers regelrecht in tegen het Duitse collectieve schuldgevoelen over het verleden.
Maar het is alsof hij zegt: kijk dit is tenminste iéts. Als we het verleden niet achter ons krijgen dan maar het vergoelijking van dat verleden. Dat is labiel gedrag, geen verwerking van oud zeer. Laat staan een nieuwe, open ruimte ontdekken om trots op je land te zijn. Ik kan de individuele motieven van Gauland niet kennen, maar dat probleem is heel breed, binnen heel Europa. Het lukt ons gewoon niet te herdefiniëren wat we willen, en waar we in geloven. Dat is vooral doodvermoeiend allemaal.
Psycholoog Grunewald is erg Duits in zijn denken lijkt het – eendimensionaal, logisch. Hij denkt bijvoorbeeld dat mensen er goed aan zouden doen op de ‘vrije democraat’ Christian Lindner (FDP) te stemmen, want die ‘007’ is een ‘kleine Duitse Macron’ waarop ‘iedereen in mijn interviews verliefd was’, zegt hij tegen Der Spiegel. En: ‘het zou een ‘dreamteam’ zijn met Merkel’. Dit is natuurlijk geen oplossing, een depressief volk een lolly geven. De stemming in Duitsland en andere Europese landen (denk vooral aan Engeland) is nou juist dat er geen werkelijke politieke alternatieven zijn. Want wat moet een Duitser nou met een ‘kleine Macron’ naast Merkel, of met zo’n Grauland, of überhaupt de AfD?
Wat is verwarring bovenop verwarring nou voor een uitweg? Je wilt Merkel toch niet van repliek dienen door een valse geschiedenis te scheppen met ‘dappere Wehrmacht soldaten’ om weer trots op je land te kunnen worden? Althans de meeste mensen niet.
Ik denk dat Grunewald vergeet dat het niet alleen een ‘verwaarloosd land’ is met open grenzen wat de Duitsers boos maakt. Het is vooral het gebrek aan alternatieven en de discrepanties tussen de beleefde werkelijkheid en de – laten we zeggen – nogal duurzame propaganda van de politiek en media die voor enorme spanningen zorgt. Uitputting zou ik willen zeggen. Dat is waarom mensen Merkels naam weer aankruisen.
Het is eng dat nationalisme, trots en eigendunk terecht zijn gekomen in de behandelkamer van de psycholoog, op de couch, waar boosheid steeds de diagnose is en de oplossingen lolly’s zijn. Merkel buit dit beeld enorm uit in haar campagne.
