Waarom mensen in opstand komen is een van de centrale vragen van de politicologie. De vraag ligt sinds dit weekend op iedereens lippen. Hordes plunderende jongeren uit de stedelijke onderklasse zetten Engelse steden in brand. Het zijn rellen die niemand zag aankomen en waar iedereen verbaasd over is. Waar jongeren in Egypte, Libië en Syrië strijden voor democratie, wordt er afschuw uitgesproken over het ontbreken van een dergelijk politiek motief in Engeland. Ordinaire criminelen zouden het zijn en hebzucht de drijvende kracht. Een volksopstand is echter per definitie politiek.
Klassenstrijd
Geweld heeft altijd een reden. Mensen noemen iets zinloos geweld als de reden hen niet bevalt. Willekeurig geweld blijkt echter vaak helemaal niet zo willekeurig te zijn. Het lijkt alsof commentatoren een onderscheid maken tussen goed geweld van de massa en slecht geweld van de massa. Goed zijn de jongeren van Tahir die hun onvrede in een boodschap van democratisering verpakken. Slecht zijn de jongeren van Enfield, Walthamstow en Brixton die de straat op gaan voor flatscreens.
De bindende factor achter de plunderingen is desalniettemin evident: het gaat om klasse. De plunderaars zijn allemaal jong (geboren in de jaren ’90) en komen allemaal uit achterstandswijken. In Engeland bestaan veel gemeenschappen waar niemand een baan heeft en het merendeel van de jeugd hun middelbare school niet afmaakt. Kinderen groeien op met het idee dat bijstand de norm is, dat criminaliteit een extraatje biedt en dat de staat zowel verzorger als vijand is. In Londen wonen bevolkingsgroepen kriskras door elkaar. Dat betekent ook dat je continue ziet wat de ander wel heeft. Het erge aan het systeem van Groot-Brittannië is daarbij dat de onderklasse voortdurend wordt beloofd dat zij die welvaart ook kan hebben.
Als eigen variant op de American Dream blinkt het koninkrijk uit in reality-televisie. Van het koken met Jamie tot Ladett to Lady [Dames In De Dop], televisie gaat er over sociale mobiliteit. Als je maar hard genoeg werkt, als je je maar goed genoeg inzet, als je maar écht je best doet, dan ligt die villa met sportauto ook voor jou onder handbereik. Die beloofde sociale mobiliteit is de afgelopen decennia echter een leugen gebleken. Televisie maskeert die structurele ongelijkheid, maar arm blijft arm in Engeland. Die designerkleren, Nikes en smartphones zijn niet voor iedereen haalbaar.
Zichtbaarheid en stem
De plunderingen in Engeland zijn politiek omdat ze een opstand tegen de neoliberale middenklasse zijn. Met de plunderingen, vernielingen en brandstichtingen neemt deze jeugd de straat over. De straat is niet langer van de staat, maar van hen. De televisiebeelden lieten dat gisteravond hard zien. Eindelijk is het woord aan hen. Dat de relschoppers vervolgens niets te zeggen hebben, maakt de machtsongelijkheid waartegen ze zich verzetten extra pijnlijk.
Het gaat om een groep die nauwelijks geschoold is en die politiek en maatschappelijk gedesillusioneerd is. Zij formuleren hun onvrede niet in een welklinkend vertoog over marginalisering, maar zij zeggen het sociaal contract op. Ze maken een lange neus naar de politie en het fatsoen van de middenklasse. Ze gebruiken de macht van de massa om te pakken wat ze pakken kunnen. Hogere idealen hebben in het verleden lege woorden gebleken en niet tot verandering geleid. Hun ouders weten daar alles van.
Schuld
Een verklarende variabele aanwijzen is niet hetzelfde als schuld toewijzen (noch hetzelfde als goedpraten). Daarbij komt dat een dergelijke volksopstand zelden te verklaren is met één variabele. Het gaat om een cluster van aanleidingen, mogelijkheden en percepties van/voor de reljeugd. De directe aanleiding is de dood van Mark Duggan en – op wat bredere schaal – de economische crisis. De mogelijkheden zijn ermee verweven: een tekortschietend politieapparaat waardoor de deur van het warenhuis wagenwijd openstaat. De percepties gaan over falende rechtvaardigheid en uitblijvende gelijkheid. Voor gedegen verklaring is daarbij tijd nodig. De bestorming van de Bastille was ook niet de dag erna afdoende geduid.
Het bestempelen van de gebeurtenissen in Engeland als a-politiek is een machtshandeling. De Noorse slachtpartij afdoen als het werk van een eenzame gek betekent dat je er niet over na hoeft te denken. De rellen in Engeland afdoen als criminaliteit betekent dat de middenklasse ’s nachts weer kan gaan slapen. In beide gevallen hoeft niemand verantwoordelijkheid te nemen. En verantwoordelijkheid is juist wat hier genomen moet worden. Niet door de ouders (of liever: niet alleen door de ouders), maar door de gehele maatschappij.
Linda Duits schreef haar doctoraalscriptie politicologie over politiek gedrag en zinloos geweld en specialiseerde zich tijdens haar promotie in jeugdcultuur.
