Terwijl de wandelaars van ‘ieder1’ nog op één oor lagen, stond ik om half vijf op om ‘geen1’ mens op straat te zien. Heerlijk. Ik knipte mijn bureaulampje aan en liet het nog vormloze onbehagen van de vroege ochtend langzaam overgaan in een onbehagen met kop en een staart. U weet wel, die de oorzaak is van de ellende die ‘ieder1’ aan het oplossen is. Ik dacht een tijdje aan Jesse Klaver, die ik de avond daarvoor had zitten terugkijken bij Buitenhof. Ik kreeg zijn geoefende, schalkse glimlach maar niet van mijn netvlies. Met zijn ‘we’re just getting started-mafklapper’ retoriek klonk hij als een scholier met een tussenuur. Ik dacht ook even aan de Jordanese schrijver-tekenaar Nahed Hattar, die nota bene voor een rechtbank waar hij terecht moest staan, diezelfde ochtend door zijn hoofd was geschoten, dood. Vanwege een islamkritische cartoon. Ik zocht naar zijn foto op internet, stelde vast dat hij er uitzag als een tekenaar, een goedzak ook, en dat was dat.
Het was allemaal niets nieuws onder de maan, wist ik, maar in een groter licht toch wel. Het blije geloof in onze nationale kracht pal naast de voortschrijdende haat, al dan niet elders in de wereld, is de grens van onverantwoordelijkheid nu wel over. Ik vind dat je mag wandelen, hopen, feesten en lachen om, of ondanks, de ellende in de wereld, want als het kan is dat wat waard. Maar het nieuwe, activistische geloof in het behoud van een vrij, blij, vredig en divers Nederland komt steeds meer in een wanverhouding te staan ten opzichte van de feiten: onrustige wijken, terreurdreiging, groeiend anti-semitisme, overbevolking, een stuurloze EU, Trump, steeds meer islam in de publieke ruimte en -hoewel dat allerminst een feit is, noem het een stevig gerucht- het algehele gevoel dat Nederland zijn identiteit verliest. Dat mensen zich niet meer thuis voelen.
Waar geloof niets meer met feiten van doen heeft, is het slechts nog religie. Bij de Correspondent (o.a. thee drinken met terroristen), GroenLinks, de PvdA, RTL-boulevard, waar de crew een blije Arabische tekst op hun shirt draagt, bij kranten en universiteiten die het drukker hebben met hun ‘religieuze’ imago dan dat ze werkelijk onderwijs geven en aan nieuwsgaring doen, vraag ik me echt vaak af wat ze daar bezielt. Dan krijg je na een aanslag ‘feiten’ over bijvoorbeeld de kans dat zo’n noodlot jou treft, dat die klein is en dat er in de middeleeuwen ook vreemdelingen naar ons land kwamen. En haal daar het ‘halfvolle glas’, de open- en vrije samenlevingsdoctrine, de respect (verplicht voor alles wat ademt) en de liefde bij en zie daar de hete bitterbal van een boodschap, steeds weer. Om door te geven. En gratis bier als het kan. We staan dronken aan de volumeknop te draaien van wat ooit was. ‘Dansen ieder1!’
De cognitieve dissonantie in Nederland neemt religieuze vormen aan (andersom, religie is volgens veel wetenschappers sowieso cognitieve dissonantie). Onwelgevallige feiten die ons veilige wereldbeeld bedreigen worden met ficties of triviale feiten vervangen, die voldoende in het wereldbeeld passen om die niet los te hoeven laten. Politici helpen ons graag een handje. Zoals Jesse gisteren zei over de huidige onvrede: “U bent niet boos, maar u wilt er meer geld bij!” Dat is de logica, of moet ik zeggen de religieuze hostie van deze tijd. En hoewel files, bankiersbonussen, hoogte van salaris en zorg natuurlijk belangrijk zijn, worden deze economische onderwerpen nu benut voor zelfmedicatie van de burger. Het weeralarm bij dertig graden vind ik ook zoiets. Want zolang alles goed afloopt (met het weer) kan het geloof in de oude vertrouwde tijd voortleven. Dat is de theorie van Festinger trouwens, uit A Theory of cognitieve dissonance (1957).
Het geloof in oude gedachten om het onaantastbare, vertrouwde gevoel te kunnen blijven koesteren, trekt enorm aan, en het is ook niet zo gek, dat geloof kent namelijk een zeer vergevingsgezinde God: jijzelf. ‘Ach, het zal allemaal zo’n vaart niet lopen met die islamisering’, ‘Ach, wie ben ik om me daar druk over te maken?’ ‘Ik kan niet in mijn eentje de wereld veranderen toch?’ ‘Geen slapende honden wakker maken.’ ‘Die bankiers en PVV’ers die zorgen voor de problemen.’ Jesse en ‘Ieder1’ leven in de lucratieve waan dat mensen niet ontevreden zijn omdat ze ontevreden zijn over wat ze zien, maar omdat ze economisch achtergesteld zijn, of onze ‘universele waarden’ onvoldoende waarderen en toepassen. Als het aan Jesse ligt zullen die waarden met een soort magische toverstaf over iedereen worden uitgestort. Hoewel ik me afvraag of moslims, die helemaal niets moeten hebben van mensenrechten, daar op zitten te wachten.
Door een vertrouwd wereldbeeld (en niet de mens zelf) in bescherming te nemen, hoeven de nieuwe feiten niet echt bij mensen binnen te komen, en zo hoeft niemand ergens actie op te nemen. Tuigvloggers zijn gewoon kwajongens, terroristen gewoon psychiatrisch patiënten en islam de religie van de vrede, net als die van onszelf. Terwijl het doorprikken van deze zelf gefabriceerde religieuze bubbel doodeenvoudig is en de paniekerige reacties van de religieuze leiders zeker de moeite waard. Gewoon tegen elkaar zeggen: ik ben niet gek. Gewoon oefenen op elkaar, je buren, collega’s: ik ben niet gek, jij? En dan kijken ze je even aan, maar de kunst is om door te zetten, steeds vaker. Bij mij hielp het.
De zon was inmiddels op, mijn bureaulampje kon uit. Ik zag boven de daken een blauwe lucht. Het ‘puur natuur’ optimisme van een nieuwe dag is nog het beste geloof wat je kunt hebben.
