Eén van de scherpste denkers van deze tijd, de Brit Theodore Dalrymple, zei ooit: “Van politici weet je één ding zeker: in de werkelijkheid zijn ze niet geïnteresseerd. Ze zijn geïnteresseerd in hun imago.” Mochten er bij hoge uitzondering al witte raven in de beroepsgroep aanwezig zijn, politici dus die tijd vrijmaken en de werkelijke wil hebben om door te dringen tot wat mensen écht bezighoudt, dan zijn er altijd wel spindoctors in het genre Jack de Vries die ze bij de ingang van een school, ziekenhuis of buurtvereniging aan hun jasje trekken omdat er voor een camera of microfoon opgetreden dient te worden: tijd die in campagnetermen núttiger besteed is dan zomaar wat praten met een leraar, verpleegster of vrijwilliger bij de sjoelbakkencompetitie.
De rol van de media is anno 2012 zó dominant en die dominantie is tegelijk zó vanzelfsprekend, dat de democratie verworden is tot het opzetten van een uit soundbytes bestaande plaat die alleen nog maar beantwoord kan worden door een andere plaat met soundbytes die daar dwars tegenin gaan.
Als je maar een beetje gevoel hebt voor de potentiële rijkdom en de veelzijdigheid van de democratie (en van de kiezers die erin functioneren) barst je spontaan in huilen uit als je je realiseert dat dit de waarheid is. Echter, niet communicatiegoeroe en ‘mannetjesmaker’ Jack de Vries.
Bij DWDD zei hij met de gebeitelde glimlach die we zo goed van hem kennen: “Elke verkiezing loopt in de eindfase uit op een tweestrijd. Zorg dat je daarin zit! Anders ben je op het beslissende moment voor het journaille niet interessant meer en vervaagt je imago.” Vrij vertaald: laat Terneuzen, Honselersdijk, Warffum, Rucphen en al die andere negorijen maar links liggen, je kunt beter studio in studio uit lopen, van microfoon tot microfoon hoereren en van camera naar camera trekken: dát is de beste garantie dat die herhaalplaat van jou wordt opgevangen en je victorie kraait op verkiezingsavond.
Ergo: reduceer jezelf tot een boodschappenlijstje. Minimaliseer de werkelijkheid! Maximaliseer de focus op je eigen plaat! Zelfs de journalistiek is de schaamte voorbij, getuige AD-hoofdredacteur Ruesink die onlangs bij VARA’s Waan van de dag als reden gaf voor de hijgerige aandacht voor de verschillende lijsttrekkersverkiezingen dat ze zo lekker “op sportwedstrijden leken”. Kortom: het politiek debat is definitief Feyenoord-Ajax geworden. Een lekkere uitbreiding van het sportkatern. Tel uit je winst.
Moderne melaatsen
Als je – zoals ik – voor de werkelijkheid wilt opkomen en ageert tegen de simplificaties van Jack en consorten (ofwel: de simplificaties van de mainstream politiek), dan krijg je, wat ook op DeJaap regelmatig gebeurt, kritiek op je “te lange zinnen” of het vermeende “woud van komma’s” dat je gebruikt. Ik negeer dat gezeik om een heel eenvoudige reden: als je voor de werkelijkheid wilt opkomen en je geïnteresseerd blijft in een onderwerp als de camera’s allang weer zijn ingepakt, inzoomt op details met nul en generlei nieuwswaarde en uitgebreid spreekt met mensen ook als ze niet beroofd, verkracht of medisch gemaltraiteerd zijn, kun je daar niet onmiddellijk een kekke slogan of eenduidige levensles uit tevoorschijn toveren.
In moderne termen uitgedrukt weiger ik op dat moment te ‘communiceren’, want weiger ik mijn indrukken bijeen te proppen en met verjaardags- of sinterklaaspapier in te pakken en van een strik te voorzien. Met zo’n weigering plaats je jezelf, anno 2012, buiten het debat, buiten de maatschappelijke orde. Met andere woorden: als je niet ‘communiceert’ veeg je jezelf van de kaart. Het is precies het mechanisme dat in werking treedt wanneer schrijvers, kunstenaars en andere mensen die je ervan verdenken kunt vrij te opereren en zelfstandig na te denken op nominatie staan acte de présence te geven bij DWDD, daar steevast onder het vergrootglas van de DWDD-politie worden gelegd en, niet zelden, als een soort moderne melaatsen worden afgebeld of met de taxi weer naar huis gestuurd.
Het állerergste wat er namelijk in een programma als DWDD – exemplarisch voor de huidige mediacultuur – kan gebeuren, is dat de werkelijkheid voorbij het wakend oog van eindredacteur Dieuwke Wynia het programma in glipt. En – oeps! – een los eindje produceert waar Matthijs van Nieuwkerk niet of onvoldoende op voorbereid is en waar hij, derhalve, geen oneliner op los kan laten die het losse eindje naadloos ergens aan vastknoopt en, zodoende, naar de vergetelheid kan afvoeren. De reden dat DWDD vrijwel uitsluitend met BN’ers werkt, is dat de BN’er, zeker als het rode lampje brandt, alleen nog maar ‘communiceert’: stileert, verpakt, strikt, krult, snijdt, tekent, parfumeert. Communicator Matthijs wil, kortom, alleen met mensen om de tafel zitten die zijn favoriete spelletje tot in de perfectie met hem mee spelen; de rest smijt Dieuwke er, namens hem, uit. (En dan pretenderen dat het over ‘de wereld’ gaat…. Prrrroest!)
Blablablablabla…
Er zijn volksstammen die mij uitlachen en, schuddebuikend, menen dat ik me “druk maak om niets” en dat massacommunicatie op dit punt aanbeland in de geschiedenis, hoe jammer wellicht ook, “nou eenmaal zo werkt”. Ik zal niet beweren dat ik deze aangehaalde volksstammen per definitie dom vindt of diep verafschuw, want ik weet dat er serieuze wetenschappelijke onderzoeken bestaan, die met recht en reden beweren dat framing zo’n beetje de laatste optie is geworden om anno nu überhaupt iets duidelijk te maken, dat spontaniteit een uitstervend concept is en dat wij stervelingen zelfs in de meest alledaagse situaties van de frame-techniek gebruik beginnen te maken.
Toch is het natuurlijk geen toeval dat er, onderhuids, zo’n enorme drang is naar – vergeef me het woord! – ‘authenticiteit’. Sterker: ik denk dat Nieuwe Politiek, voor zover die echt bestaat, voornamelijk schatplichtig is aan dit begrip en murw gebeukte kiezers de broodnodige zuurstof verschaft tegenover de grijs gedraaide platen van de communicatie-apparatsjiks bij de gevestigde partijen (“verantwoordelijkheid nemen”, “de planeet goed overdragen aan volgende generaties”, “Nederland verder helpen”, blablablablabla…). Dandy Fortuyn fladderde onnavolgbaar tussen de platgetreden clichés en politieke taboes door, straatvechter Geert Wilders vertrapt ze eerder en voegt er even originele als onbeschofte frames aan toe (‘kopvoddentax’) en Emile Roemer, tenslotte, is met zijn Brabantse volkskop en de lijnrechte tanker die SP heet, godzijdank, ongevoelig voor de hijgerige adviezen uit de mannetjesmakershoek.
Gedrieën zijn ze in staat gebleken om tegen elke communicatiestrategie en ieder onderzoekspanel in hun persoonlijkheid te bewaren (“Ga koken, mens!”), een prestatie die je in Nederland de weinig flatteuze titel ‘populist’ oplevert. Volkomen onterecht, natuurlijk. Want los van de vraag of authenticiteit een reden zou moeten zijn om op één van hen te stemmen, is die prestatie an sich een applaus waard. En heeft het eigenzinnige optreden van mensen als Fortuyn, Roemer en Wilders – dat durf ik gerust voor mijn rekening te nemen – een ‘genezende werking’ gehad op de verhouding burger/staat, die tijdens kabinetten Kok, tot stomme verbazing van het Paars adorerende journaille, naar het nulpunt was gedaald.
10.000 euro studieboete
Tot slot: één van de redenen dat Europa qua populariteit op zijn rug ligt, is dat ze in Brussel mijns inziens teveel geld hebben voor campagne- en communicatiebureaus terwijl ze, als het mogelijk was, het beste een blik ‘echte’ Europeanen zou kunnen opentrekken waar de kiezer op zijn minst een gevoel, positief of negatief, tegenover zou ontwikkelen. In plaats daarvan ‘communiceert’ Brussel vanuit haar veilige torens onverdroten voort: een verdrietige wetmatigheid die het rechtvaardigt om – in het verlengde van Plasterks idee broodnodige techniekstudenten gratis te laten studeren – degenen die de dwaalweg van de Communicatiewetenschap verkiezen jaarlijks 10.000 euro of meer studieboete te laten betalen.
Want als er ergens ‘gecommuniceerd’ wordt (in plaats van gelachen, gehuild, geroddeld, geschreeuwd en geneukt), weet je honderd procent zeker dat er niet gecommuniceerd wordt.
Hans van Willigenburg is vaste contribuant van DeJaap en specialist in short en long copy. Op deze site beoefent hij vooral het laatste genre.
CC Foto: Xyxyboy
