Oekraïne zal toch nooit lid van de Europese Unie worden. Dus waar gaat dat hele GeenPeil nou over. Eigenlijk is het gewoon een vehikel van bange, blanke, rechtse mannen met een bizarre voorliefde voor de blingbling-ideologie van Poetin. De paginagrote advertentie in de Telegraaf was nota bene gesponsord door UKIP, dus dan weet u het wel: fascisme. Aldus de weinig verheffende kritiek op het (waarschijnlijk) succesvolle initiatief van website GeenStijl om de nieuwe referendum-wet eens te testen, en een Nederlands referendum af te dwingen over het associatieverdrag met Oekraïne.
Waarom is het zo belangrijk om een referendum af te dwingen over de Europese Unie? Is de referendumwet niet bedoeld als ‘noodrem’, en ondermijnt GeenStijl hiermee niet het middel? Is het nog wel geloofwaardig als het ‘echt’ ergens over gaat?
Welnu, democratie werkt alleen wanneer burgers participeren. Democratie is meer dan een keer in de vier jaar naar het stemhokje gaan: dat mogen ze in Rusland, Tajikistan en Oezbekistan tenslotte ook. Democratie kan alleen bestaan bij oplettend burgerschap tussen de verkiezingen door, en hiervoor is meer nodig dan (onderzoeks)journalistiek alleen. Zodra wij burgers lui worden, geven wij bestuurders een carte blanche om sluiproutes te bewandelen. Zelfs de Montesquieu waarschuwde al dat de apathische burger in een democratie, vele malen gevaarlijker is dan een omnipotente vorst in een absolute monarchie. Er van uit gaan dat ‘onze volksvertegenwoordigers’ dag in dag uit hun vertegenwoordigende taak naar behoren uit zullen voren, omdat wij ze tenslotte over vier jaar weer op het matje mogen roepen is naïef en gevaarlijk.
De critici van GeenPeil verwarren voor zichzelf gunstige stabiliteit met democratische apathie. Zeker, een stabiele politieke omgeving is heel erg fijn (vooral voor de heersende elite die er goed van vreet), maar de kritiek op het grassroots initiatief van GeenStijl komt qua diepgang niet verder dan een echo uit Huxley’s Brave New World: “We don’t want change, every change is a menace to stability”. Terwijl democratie juist bestaat bij gratie van onenigheid: een stille marktplaats is een stabiele marktplaats, maar wel eentje waar geen ideeën, invalshoeken en gedachtes worden uitgewisseld.
Het succes van GeenPeil laat zien dat er wel degelijk behoefte is aan het opengooien van die marktplaats. Godzijdank hebben wij burgers die geen genoegen nemen met één keer in de vier jaar tekenen bij het kruisje. Geen democratie zonder participatie en betrokkenheid, want zonder het ten volle benutten van burgerlijke inspraak wordt het publieke debat als snel gedegradeerd tot een brallerige studentenfuif gedomineerd door overjarige knorren. Openheid en participatie zijn het beste medicijn tegen een staat die haar bevoegdheden stelselmatig overschrijdt.
Helaas voor tegenstanders hebben burgers dankzij de kastenvrije en hiërarchieloze netwerksamenleving gelijkheid verder geïnternaliseerd. In toenemende mate eisen burgers via digitale grassroots hun (overigens door diezelfde overheid aangereikte) rechten op, en eisen dat regeringen zich aan hun beloftes houden. Niet alleen in campagnetijd. Of het nu gaat via internationale organisaties zoals Avaaz.org, of via een burgerinitiatief van GeenStijl.
Dat overheidsgezinden hiervan in paniek raken, is een teken van krampachtig vasthouden aan een valse illusie van controle en stabiliteit. Vreemd, want juist politici zouden blij moeten zijn dat ze eindelijk die zwevende kiezer hebben teruggevonden.
