Het Griekenland-debacle en de vluchtelingenstroom uit Syrië hebben de verhoudingen binnen de EU opnieuw op scherp gezet. Met name in West-Europa hebben nieuwe eurosceptische bewegingen de wind in de zeilen en laten gevestigde partijen zich steeds kritischer uit over ‘Brussel’. Het is een trend die al een aantal jaar aan de gang is: het draagvlak voor verdergaande Europese integratie neemt af.
In het publieke debat blijft D66 haar steun voor Europese samenwerking benadrukken, tegen de publieke consensus in, en die duidelijke stellingname valt te prijzen. Stemmers van D66 weten voor welk verhaal ze kiezen: maatschappelijke uitdagingen zijn steeds vaker grensoverschrijdend. Het is een illusie dat de opwarming van de aarde, een mondiale economische malaise of de vluchtelingencrisis vanuit het Binnenhof te bezweren zijn. Andere partijen beseffen dat wanneer ze aan de macht zijn vaak ook, hoewel ze tijdens verkiezingscampagnes vaak anders willen doen geloven. De steun van de VVD voor het derde Griekse steunpakket is daar een duidelijk voorbeeld van.
Het is daarom niet vreemd dat burgerinitiatieven zoals het recent gelanceerde GeenPeil van weblog Geenstijl – tegen het aangaan van een associatieverdrag met Oekraïne – zoveel aanhangers krijgen. Eurosceptische kiezers merken dat hun onvrede over verdergaande integratie nauwelijks via de traditionele weg van verkiezingen gekanaliseerd kan worden. Als wij in Nederland naar de stembus gaan, bepalen we niet alleen de samenstelling van het parlement, maar daarmee ook die van het kabinet. Ontevredenheid over de koers van ons land kan geuit worden door bij volgende verkiezingen op partijen uit de oppositie te stemmen. Het Europees Parlement kent geen coalities en oppositie. Het maakt voor de politieke kleur van de Europese Commissie weinig uit of kiezers op een links, rechts, pro-Europees of anti-Europees parlement hebben gestemd.
Het is slechts één van de democratische tekortkomingen van de Europese Unie. Zolang de invloed van burgers op Europese besluitvorming niet drastisch wordt vergroot, zal het verzet tegen Europese samenwerking blijven toenemen. Uiteraard, op de korte termijn kan meer inspraak verdergaande Europese integratie verstoren. Maar op de lange termijn komt het Europese project pas echt in gevaar wanneer onvoldoende gehoor wordt gegeven aan het terechte gevoel van burgers dat ze nauwelijks invloed op de Brusselse besluitvorming hebben.
Daarom is het tijd voor Europese kroonjuwelen. ‘De invloed van de burger op de politiek is tanende’, zei Hans van Mierlo in de jaren zestig. De toenemende macht van de Europese Unie, ondanks haar democratische tekortkomingen, maakt dat deze uitspraak nog actueler en relevanter is geworden. Natuurlijk, D66 is al voorstander van voorstellen om Europa democratischer te maken. De partij is voor een gekozen Europese president en wil de invloed van het parlement vergroten. Maar het enthousiasme voor burgerparticipatie, ooit de drijfveer om D66 op te richten, lijkt sinds het grondwetsreferendum van 2005 verdwenen. Het wordt daarom hoog tijd dat D66 toont dat een meer democratische unie topprioriteit heeft.
Zolang dat onvoldoende gebeurt, is het niet vreemd dat aanhangers van burgerinitiatieven als GeenPeil hun onvrede op D66 richten. Ook als referendumpartij hoef je geen overtuigd aanhanger van ieder burgerinitiatief te zijn, maar gebruik deze grassroots-initiatieven ten minste om de terechte onvrede van burgers over het gebrek aan inspraak in Brussel aan de kaak te stellen. Erken openlijk het grote democratische tekort van de Europese instituties. Maak duidelijk dat wat D66 betreft meer zaken op Europees niveau regelen alleen gerechtvaardigd is wanneer dit samengaat met drastische vergroting van de democratische legitimiteit. Vertel luid en duidelijk hoe je die vergroting van de invloed van Europese burgers wil bewerkstelligen. Zorg dat de D66-delegatie in Brussel vertegenwoordigd is in de parlementaire commissie voor constitutionele aangelegenheden, om de EU van binnenuit te hervormen. Sla politieke partijen die Europese democratisering proberen tegen te werken keihard om de oren: blijkbaar verkiezen ze ondemocratische technocraten in Brusselse achterkamertjes om de schijn van nationale soevereiniteit hoog te houden, boven een echte, direct verkozen volksvertegenwoordiging op Europees niveau.
Juist nu, in tijden van grote onvrede over Europese samenwerking, is het van belang te laten zien dat D66’ers in eerste instantie democraten zijn, en pas in tweede instantie federalisten. Want alleen met een Europese Unie die werkelijk gehoor geeft aan de behoeften en aansluit bij de wensen van de Europese bevolking, kan er gebouwd worden aan nieuw vertrouwen in Europese samenwerking.
Dirkjan Tijs is (tot en met deze zaterdag) Landelijk Voorzitter van de Jonge Democraten, de onafhankelijke jongerenorganisatie verbonden aan D66.
