Er was eens een tijd dat iedereen begreep wat goed en kwaad was. Iemand in elkaar slaan, meisjes aan hun haren trekken, snoep jatten of een klasgenootje verraden: bad behavior. Onze ouders en de leerkrachten op school leerden ons over goed en kwaad, bijgestaan door sprookjes en fabels, die niets aan duidelijkheid te wensen overlieten. Boze stiefmoeders kwamen jammerlijk aan hun einde, de boze wolf verdronk met stenen in zijn buik (nadat de jager eerst Roodkapje chirurgisch had verwijderd) en de boze heks eindigde door toedoen van Grietje als ovenschotel. Het goede overwon uiteindelijk altijd, en deze succesformule wordt nog altijd naadloos gekopieerd door Hollywood.
Ook religie bedient zich van deze menselijke oerpatronen: in de bijbel wordt het kwaad genadeloos afgestraft en worden goede daden beloond met de zegen van God. Hierbij kan je denken aan toegenomen vruchtbaarheid of een aantal extra percelen in de woestijn. Koning David werd op oorlogspad gestuurd om de vijanden van Israël een kopje kleiner te maken en kwam triomfantelijk terug met 200 voorhuiden, waarna hij de vrouw van zijn dromen mocht trouwen. Je kan hier een hoop ethische vraagtekens bij zetten, maar we snappen het allemaal en het resoneert tot diep in de gevoelskwab. Het is voor velen dan ook een schok om te merken dat in de grotemensenwereld het goede helemaal niet altijd overwint en dat onrecht een gegeven is waarmee we moeten leven. Voor sommige gevoelige zielen zelfs een uitlokkende factor om in een depressie te schieten.
Daarnaast zijn de concepten goed en kwaad tegenwoordig zo complex geworden dat we eigenlijk niet meer goed bevatten waar het over gaat. Het kwaad heeft onze dagelijkse realiteit ontstegen en speelt zich af op een abstractieniveau dat voor de meesten van ons niet haalbaar is. Een goed voorbeeld is de kredietcrisis: bijna niemand kan correct uitleggen wat hier nu precies mis is gegaan. Dat is ook erg lastig omdat het een uiterst complex web van belangen, afhankelijkheid, falende overheidscontrole en vooral hebzucht betreft.
Of neem ‘De biecht van de bankier’, uitgezonden door de VPRO in het programma Tegenlicht. Hierin schetst een openhartige bankier hoe banken eigenlijk de macht in handen hebben en hierdoor zelfs boven de overheid blijken te staan, met alle desastreuze gevolgen van dien. Het is ingewikkelde materie en je hebt meer dan een VMBO diploma nodig om het echt te begrijpen. De meerderheid van onze bevolking heeft onvoldoende horsepower in de kersenpit om deze vorm van kwaad en misleiding te begrijpen en aan de kaak te stellen.
De (afhankelijke) media maken hier dankbaar gebruik van door hier en daar een topje van de ijsberg op de voorpagina te vermelden, maar het accent toch vooral op triviale en concrete zaken te leggen zoals de huwelijksproblemen van Bonnie St. Claire en haar onverminderde strijd tegen de alcohol, het naderende WK en de vermiste meisjes in Panama.
De meeste verontwaardiging ging deze week naar de rechtszaak van Zwarte Piet. In eerste instantie dacht ik dat het opnieuw 1 april was, maar het betrof een serieuze juridisch aangelegenheid. Ik vroeg me af wie Zwarte Piet speelde en of Spongebob of Kabouter Plop ook een zaak kunnen aanspannen, omdat we ze niet altijd voor vol hebben aangezien.
De maatschappelijke verontwaardiging richt zich dus op onderwerpen die we wel kunnen overzien en de politiek zit daar meestal niet bij. De Europese verkiezingen zouden we heel belangrijk moeten vinden, maar we begrijpen niet waar het over gaat en bleven afgelopen weken steken op een tergend Jip en Janneke niveau, namelijk voor of tegen Europa. De meeste mensen haken af en bestellen het juichpak van Roy Donders.
Helaas kunnen we onze ogen niet sluiten voor ‘het kwaad’. Ondanks het feit dat we het niet meer bevatten werkt het wel door in ons dagelijks leven. De gevolgen zijn inmiddels tastbaar: onze ouderen die niet meer de zorg krijgen die ze verdienen, bedrijven die over de kop gaan en mensen die ontslagen worden.
Ik zie de laatste tijd steeds meer mensen op de Eerste Hulp van het ziekenhuis die de hand aan zichzelf slaan omdat ze het hoofd niet meer boven water kunnen houden. Ook jongeren die voortgestuwd worden door de oppervlakkige zoektocht naar geluk en succes: de commercie die grof garen spint bij het stimuleren van de zeven hoofdzonden. De Amerikaanse tiener die een bloedbad aanrichtte omdat hij niet populair was.
Als niemand het kwaad meer kan begrijpen en beteugelen, dan kan het ongebreideld doorwoekeren en onze samenleving vergiftigen. We zijn schone slaapsters geworden en snakken naar een prins die de doornen wegkapt en ons wakker kust.
