In de jaren ’70 realiseerden vrouwen zich dat vrouwenbladen slecht zijn voor de vrouw. In haar beroemde boek The Female Eunuch (1970) verweet Germaine Greer vrouwenbladen dat ze vrouwen een verkeerd zelfbeeld aanpraten, net zoals psychologen en religieuze leiders dat doen. Vorige week deed Judith Valentijn hetzelfde. Vrouwenbladen zouden vrouwen dom houden. Het is tamelijk frustrerend dat er zo’n veertig jaar tussen de verwijten zit. Niet zozeer omdat er blijkbaar niets veranderd is in tijdschriftland, maar vooral omdat vrouwen nog steeds gretig hun zusters kleineren.
Geheel in de geest van die tijd, dus geïnspireerd door Marxistische politieke theorie, hekelden feministen in de Tweede Golf de ideologie die zulke bladen doorgeven. Die ideologie zou zorgen voor een vals bewustzijn waardoor vrouwen niet nadachten over hun slechte positie. Vrouwenbladen waren zo een instrument van onderdrukking in de patriarchale samenleving.
Ook Valentijn is een kind van haar tijd. Ze ziet economische prikkels als de wortel van het kwaad: de bladen marketen vrouwelijke onzekerheden. Vervolgens maakt Valentijn de lezeressen zelf verantwoordelijk voor hun lot, waarbij ze niet buiten het neoliberale doel van zelfverwezenlijking stapt: “Als jij verder wilt komen met je persoonlijke ontwikkeling, lees dan geen vrouwenbladen” is haar devies.
Zowel de feministische tegenstanders uit de Tweede Golf als Judith Valentijn plaatsen zichzelf buiten de lezersgroep. Uit beide betogen spreekt minachting voor vrouwen die wel zulke bladen lezen. Daarbij maken ze allemaal dezelfde klassieke fout over media-invloed. Ze veronderstellen dat de lezeressen van vrouwenbladen alles wat daarin staat klakkeloos overnemen, gelijk een sponsje.
Dit is de Tweede Golvers te vergeven – in die tijd dachten wel meer mensen nog dat media werken als een injectienaald. Inmiddels is dit idee al lang achterhaald. Dat komt onder andere door jarenlang onderzoek naar… vrouwenbladen!
Jip, nadat feministen vaststelden dat vrouwenbladen slecht waren voor de vrouw, stonden er feministen op die zich afvroegen waarom vrouwen die meuk dan toch lazen. Sterker nog, steeds meer feministen biechtten op dat zelf lezeressen waren. Hoe kan dat, hoe kan je toch feminist worden/blijven terwijl je teksten leest die je onderdrukken?
Vanaf de jaren ’80 wordt er onderzoek gedaan naar de aantrekkingskracht van vrouwenbladen en andere vrouwengenres als de bouquetreeks en soaps. De inzichten uit zulk onderzoek zijn talrijk. Allereerst valt op dat lezeressen zich ervan bewust zijn dat er op deze genres wordt neergekeken. De lezeressen vinden de bladen zelf ook vaak banaal, maar dat maakt ze niet minder fijn. Die lezeressen (waarvan een deel bestaat uit mannen) zijn trouwens net zo divers als de bladen zelf: het genre omvat bijvoorbeeld roddelbladen, modebladen, hobbybladen, glossy’s en titels als Opzij en Psychologie.
Omdat het publiek zo verschilt, is het niet mogelijk om eenduidig de betekenis van vrouwenbladen vast te stellen. Ze bieden sommige lezeressen een korte ontsnapping in de vorm van een momentje voor zichzelf waarin het niet om partner of kinderen gaat. Het lezen over anderen kan therapeutische waarde hebben: het helpt lezeressen om te gaan met eigen tekortkomingen en onzekerheden. Sommige lezeressen lezen om te leren. Het gaat dan om praktische tips om te koken, kleding te maken, het huishouden te doen, make-up aan te brengen, erop uit te gaan.
Tijdschriften worden vaak gebruikt als aanknopingspunt voor commentaar: dit vind ik leuk, dit vind ik stom. Uit onderzoek blijkt keer op keer dat lezeressen de dubbele boodschap van bladen doorzien: aan de ene kant ‘je echte schoonheid’ promoten en op de volgende pagina een dieet door je strot duwen. Zelfs jonge meisjes stellen hier vraagtekens bij en doorzien de productiekant van bladen. Waar bladen soms gelezen worden om mee te huilen met de persoonlijke verhalen van anderen, worden ze ook gelezen om juist die verhalen te bespotten of zich eraan te ergeren. Ook dat is namelijk ontspanning.
Media hebben verschillende betekenis in verschillende levensfases: als tienermeisje lees je de Libelle anders dan als jonge moeder of als dame op leeftijd. Bovendien zijn publieken meervoudig: mensen zijn bijvoorbeeld ’s ochtends onderdeel van het radio 1-publiek, even later van het nu.nl-publiek en weer later misschien van het Viva-publiek. Geen van die media heeft de overhand, niet één ervan is eindbepalend voor de identiteit.
Voor Judith Valentijn zijn vrouwenbladen een manier om te laten zien wie ze is: iemand die beter weet dan die idiote lezeressen. Die houding getuigt van een onjuist dedain voor vrouwen die wel plezier ontlenen aan bladen. Als Valentijn lezeressen van vrouwenbladen écht zou willen helpen, zou ze hen niet kapotbloggen.
