Als liberalen moet je elkaar soms een kontje geven, zal Frits Bolkestein hebben gedacht. En dus besloot hij een opiniebijdrage voor de Volkskrant te schrijven die niet meer is dan een samenvatting van een stuk van VVD-collega David Suurland, dat drie maanden eerder verschenen was in Liberaal Reveil. Geen slecht idee. Dat blaadje, dat ziet geen hond.
Suurland schreef in Liberaal Reveil een uitgebreid artikel, geïnspireerd op de vraag of de terreur van ISIS en verwante bewegingen iets met de islam te maken heeft. Het antwoord daarop is natuurlijk ‘ja’. De heren terroristen zeggen het immers zelf, en er bestaat geen islamitische paus die ex cathedra kan zeggen dat zo’n uitspraak niet klopt. Wat islam is, dat bepalen de gelovigen zelf. Een kind kan dat begrijpen. Maar Suurland doet net alsof daar misverstanden over bestaan. Hij windt zich op over het feit dat veel politici (denk aan Barack Obama en Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding Dick Schoof) liever zeggen dat terroristen de islam slechts gebruiken als rechtvaardiging. Iedereen weet waarom zij dat zo formuleren: om moslims die een afkeer hebben van ISIS, en waarmee ze op goede voet willen blijven, niet voor het hoofd te stoten. Suurland vreest blijkbaar dat dergelijk verhullend taalgebruik school maakt. Heel even (en heel verrassend) bespeurt hij achter dergelijke opmerkingen een westers complot:
“Wat er in wezen gebeurt, is een vorm van cultureel imperialisme waarbij westerse politici hun versie van de islam aan de islamitische wereld opdringen. De echte islam moet liberaal, tolerant en vreedzaam zijn, een gewelddadige islam moet wel vals zijn.”
Edward Said zou trots op hem zijn geweest.
Maar Suurland laat dit westers complot voor wat het is; hij wil aantonen dat jihadisme als vanzelf voortvloeit uit ‘de islam’. Dus duikt hij in een theologisch/historische verhandeling over de Koran, de traditie en de daaruit voortvloeiende relatie tussen gelovigen en ongelovigen (ik schreef hier eerder over), om tot de plechtige conclusie te komen dat ‘de ontologie van de islam’ gekenmerkt wordt door ‘een absolute dichotomie tussen moslims en niet-moslims, tussen geloof en ongeloof’. Wat die ‘ontologie’ hier komt doen, weet ik niet. Maar het klinkt in elk geval vreselijk. Overigens wordt de ‘ontologie van het christendom’ ook gekenmerkt… u raadt het al. Daarna gaat hij een stapje dieper. Hij beschrijft de vier rechtsscholen binnen het islamitisch recht, en vervolgt:
“Hoe dachten de verschillende rechtsscholen nu eigenlijk over het gebruik van geweld om de niet-moslims te bekeren, de offensieve jihad? Ik geef hieronder de posities van de verschillende rechtsscholen weer.”
En dan volgen de middeleeuwse opvattingen over hoe in oorlogstijd om te gaan met afvalligen en ongelovigen. Waarom moeten we dit allemaal weten? Nou, omdat Osama bin Laden zich zou hebben beroepen op de opvattingen van een van deze scholen (de Hanbali), ‘afgezien van de eis van een kalief om de jihad te legitimeren.’ Met andere woorden, volgens deze school/opvatting kan een échte (door God erkende) jihad alleen maar uitgeroepen worden door een door iedereen geaccepteerde kalief bestaan. Het is een juridische drempel om het ongecontroleerd uitroepen van de jihad te voorkomen. Tevergeefs, blijkt in deze eeuw. Osama deed het zonder kalief, en IS doet hetzelfde. En de Hanbali is ook maar een opvatting; in wezen mag iedere moslim zélf bepalen of Osama (en Aboe Bakr ibn Baghdadi) daarmee goede moslims zijn of niet. Suurland vindt in ieder geval van wel. Na het lanceren van de bizarre opmerking: “Zoals we hebben gezien is de jihad een centraal onderdeel van het islamitisch publiek recht.” (die door Frits in zijn stukkie uiteraard letterlijk wordt meegenomen), komt Suurland tot een soort van conclusie:
“Zoals ik in het begin al aangaf, moet men voor de beantwoording van de vraag naar de relatie tussen religie en geweld in de islam niet luisteren naar niet-islamitische politici of bestuurders [dág Frits!, mh] maar naar islamitische geleerden. Het is dan ook volkomen onbegrijpelijk hoe men kan beweren dat religie geen basis voor geweld is als 1000 jaar islamitische rechtsgeschiedenis precies het tegenovergestelde beweert. De artificiële scheiding tussen Islam en en jihadisme […] moet op academische gronden worden verworpen.”
Maar zoals hij zélf al heeft gezegd houden terroristen zich niet aan de 1000-jarige Hanbali-school. Dit artikel moet dus op intern-logische gronden worden verworpen. En het gebabbel van Bolkestein had geweigerd moeten worden, wegens gebrek aan zelfstandig denkvermogen.
Als we de relatie tussen terrorisme en islam willen analyseren, Moeten we dan echt te raden gaan bij middeleeuwse geleerden en hun huidige epigonen? Zijn hun theologische slimmigheden écht de enige toegestane manier om hierover na te denken? Anders geformuleerd: is het christendom een inherent agressieve religie, omdat we dat kunnen afleiden uit middeleeuwse encyclieken?
Ik stel voor om die geleerden met rust te laten. Leuk voor de leerboeken, leuk voor lange ‘academische’ stukken in blaadjes die niemand leest, maar irrelevant anno 2015.
Oorlog en strijd speelden een voorname rol spelen in de formulering van de islam. Mohammed was nu eenmaal een profeet én legerleider. En in de eeuwen daarna werd strijd tegen ongelovigen als een natuurlijke toestand beschouwd, terwijl wapenstilstand of vrede nooit lang kon duren. (Voor de goede orde: zo dachten ze er in Rome ook over.) God zou uiteindelijk zegevieren, en Zijn wetten waren de enig juiste wetten. Het Westen kende van meet af aan meerdere rechtstradities (Kerkelijk, Romeins, Frankisch, Germaans, et cetera); in de islamitische wereld ontstond één systeem, uitsluitend gebaseerd op de Koran en de traditie. En dat systeem schiep dus niet alleen religieuze regels, maar ook maatschappelijke en privaatrechtelijke. De vier scholen zijn slechts varianten op dit thema, gebaseerd op dezelfde theologische principes.
Dit hele systeem is echter failliet. Na 1800 brokkelde de islamitische macht in snel tempo af. Dat leidde tot pogingen om het Westen te imiteren, bijvoorbeeld door de islam naar westers model ondergeschikt te maken aan de staat. Die pogingen mislukten – mede dankzij fel verzet vanuit de scholen. Maar die scholen konden ook geen alternatief aandragen. Herstel van de islamitische wereld (en van haar zelfrespect) vereist vrijheid en verdraagzaamheid. Dat vereist een seculiere staat. En dat kunnen de scholen niet bieden. Voor hen blijft de seculiere staat, die afvalligen en ongelovigen dezelfde rechten geeft en de islam ‘intoomt’, een anti-islamitisch verschijnsel. Democratie wordt op z’n best getolereerd; menige geestelijke blijft er faliekant tegen. Met als gevolg instabiliteit, geweld, armoede. En dan krijg je vluchtelingenstromen.
Het verval van de traditionele rechtsleer zet door. De vernedering van de islam heeft inmiddels geleid tot het ontstaan van een nieuwe school: die der terroristen. Zij kiezen voor de aanval op het Westen, en hebben daarvoor geen ‘schoolse’ rechtvaardiging nodig. Noem hen dus maar de vijfde rechtsschool. Maar het wachten is op een zesde school. Een vorm van de islam die de seculiere staat omarmt. Die school kan niet ontstaan binnen de bestaande scholen. Veel rechtsgeleerden die de islam goed gezind zijn, hopen van wel (zie het stuk van Simon Wolfgang Fuchs in NRC Handelsblad van 1 augustus, waar ik eerder over schreef), maar de oude scholen zijn uitgespeeld. Ze propageren weliswaar verdraagzaamheid en rust, maar zijn altijd gefundeerd op onderscheid, op discriminatie. Wat nodig is, is een volstrekt nieuw geluid. Een islam die over haar middeleeuwse schaduw heen springt. En de tijd dringt.
